Jaargang 54 Nummer 4

Pokrof 1 1 Europese integratie moet leiden tot “a commu- nity of shared values”, waartoe de mensen- rechten behoren. Op dat laatste punt is Turkije nog in gebreke. Godsdienstige minderheden als de Syrisch-orthodoxe Kerk, de Grieks-ortho- doxe Kerk en de Armeense Apostolische Kerk hebben geen of een zeer gebrekkige rechtspo- sitie en geen recht tot opleiding van geestelij- ken. Met name de sluiting sinds 1971 van het Grieks-orthodoxe seminarie op Halki en het feit dat de titel ‘oecumenische patriarch’ van de patriarch van Constantinopel niet erkend wordt door de Turkse regering, waardoor zijn functioneren beperkt wordt, zijn schendingen van godsdienstvrijheid. In het bijgevoegd commentaar van het Depar- tement voor Externe Kerkelijke Betrekkingen van het Moskouse patriarchaat wordt gezegd dat, hoewel men niet kan uitsluiten dat Turkije als lid van de EU een brug kan vormen tussen de christelijke en de moslimwereld, zijn lid- maatschap ook het onoplosbare probleem creëert dat andere mediterrane moslimlanden op grond van hun gemeenschappelijke geschie- denis met Zuid-Europa lidmaatschap van EU kunnen aanvragen. Ondanks haar vrees voor islamisering van Europa komt de Russische Kerk wel op voor het recht op godsdienstvrijheid van de islam in Europa. Dat blijkt uit de reactie van het Moskouse patriarchaat op het verbod van isla- mitische hoofddoeken op Franse scholen in 2004: een kerkelijke woordvoerder noemt de betreffende wet “een wanhoopsdaad van een geseculariseerde beschaving” en “een beperking van het publiekelijk uiting geven aan godsdien- stige overtuiging” ( SOP sept-okt. 2004, p11). Griekse visie Er is ook een apart Grieks geluid over de plaats van de Orthodoxie in Europa. In 2004 heeft aartsbisschop van Athene, Christodoulos, in een toespraak de bijzondere rol van Grieken- land in Europa belicht ( Europaica 44, mei 2004). Griekenland was het eerste Europese gebied dat door de apostel Paulus tot het chris- tendom kwam en daarmee heeft het orthodoxe Griekenland een speciale rol in Europa gekre- gen. In feite werd met de speech van Paulus op de Areopagus de christelijke Europese bescha- ving geboren. Athene vormt met Rome en Jeruzalem een van de drie pijlers van het Europese geestelijke leven. Met deze laatste stelling verwerpt Christo- doulos niet alleen de soms door protestanten geuite gedachte dat Rome met haar pleidooien voor Europese integratie zijn kerkelijke invloed wil uitbreiden, maar hij stelt dat Rome zelf objectief is in deze: de Katholieke Kerk heeft namelijk de gemeenschappelijke christelijke bijdrage van Griekenland en Rome erkend door naast St. Benedictus ook de Griekse heiligen Cyrillus enMethodius als patronen van Europa uit te roepen. (Dat deed paus Johannes Paulus II in 1985 in zijn schrijven Slavorum apostoli , maar Christodoulos noemt de paus niet.) Komend uit Griekenland, levend in de onver- deelde kerk en dus in eenheid met Rome, heb- ben deze Griekse heiligen met hun bekerings- werk onder de Slavische volken in Midden- Europa al een Europees bewustzijn gecreëerd. Helaas is, aldus Christodoulos, het contact tus- sen het Orthodoxe Griekenland en het katho- lieke Westen vanaf de dertiende eeuw verbro- ken, maar nu is Griekenland weer deel van de ‘Europese familie’. Daarin moet het echter wel zijn religieuze identiteit verdedigen tegenover de sterke vloed van de globalisering en secula- risering. Dat laatste heeft de Griekse Kerk o.a. gepro- beerd door zich jarenlang via demonstraties te verzetten tegen de Brusselse richtlijn dat de vermelding van de godsdienst uit het Europese paspoort diende te blijven. Die strijd heeft de kerk verloren, maar zij blijft actief in de bunde- ling van alle Orthodoxe krachten, de Interparle- mentaire Associatie van Orthodoxe Landen . Daarin werken Russische en Griekse parle- mentariërs samen om de Orthodoxe waarden in het politieke vizier van Europa te houden. Wil van den Bercken Aartsbisschop Christodoulos van Athene benadrukt de bijzondere rol van Griekenland in Europa.