Jaargang 53 Nummer 2

Tot de hemel reiken Johannes Klimakos POKROF 10 Toen Johannes zestien jaar oud was, werd hij novice in het hoofdklooster aan de voet van de Sinaï, waar Mozes van God de twee stenen tafelen van de wet ontvangen zou hebben, het hui- dige Catharinaklooster. Op zijn twintigste kreeg hij de monniks- wijding en trok zich terug in de eenzaamheid, vijf mijl (7,5 km) van het klooster. Daar leefde hij gedurende veertig jaar een asce- tisch leven: hij streed tegen de hartstochten, deed intensieve boete en bad veel, zodat hij de gave der tranen en van het onon- derbroken gebed ontving. Na jaren van eenzaamheid kreeg hij bezoek van vele medemonniken, die hem om geestelijke raad kwamen vragen. Omwille van zijn spirituele kwaliteiten ver- zochten zij hem het ambt van higoemen (= abt) op zich te ne- men. De rest van zijn leven, nog vijftien jaar, bleef hij abt van dit belangrijk monasterium. Hij stierf in 649. Ladder Johannes’ naam ‘Klimakos’ is het bijvoeglijk naamwoord dat is afgeleid van het Griekse klimax, ‘ladder’. Zijn naam is dus: ‘Jo- hannes, (de schrijver) van de Ladder’. Die naam ontleent hij aan het boek dat hij schreef, De Ladder naar het Paradijs, op aan- vraag van Johannes, higoemen van Raïthoe: “Wij smeken … om ons… toe te zenden… al wat u in uw Godschouwing, zoals eertijds Mozes, op dezelfde berg hebt geschouwd… en alles wat het monnikenleven betreft systema- tisch uiteen te zetten.” De higoemen van Raïthoe wenst dus een betrouwbare gids in de vorm van een ladder “reikend tot de poorten van de hemel”, welke hij vergelijkt met de Jacobslad- der (Gen. 28). Johannes Klima- kos’ boek kreeg de vorm van een ladder, met dertig hoofdstukken die hij ‘trappen’ of ‘sporten’ noemt, en gaat over de weg van de monnik tot de volmaaktheid, de vereniging met God (zie kader). In die trappen verzamelt hij de ervaring van zijn geestelij- ke leiding samen met zijn kennis van de traditie. Geestelijke geneeskunde De Ladder is een levensboek voor alle mensen. Al is de Ladder ge- schreven door een monnik voor monniken, toch wendt zij zich tot alle christenen, zelfs tot alle mensen. De deugden behoren tot de natuur van de mens. Door ascese (oefening) moeten zij gecultiveerd worden en met de hulp van de genade tot wasdom gebracht. Hartstochten zijn ziekten die aan de natuur wor- den toegevoegd, de mens laten lijden en waarvan hij genezen kan worden wanneer hij met de genade meewerkt. De Ladder is een theoretisch en praktisch traktaat van geestelijke geneeskunde, dat de mens uit de ziektetoestand waardoor hij door zonde en hartstochten gevallen is, kan bevrijden en voeren tot de genezing, ons aangereikt door het heil in Christus. De eerste vier trappen verkondi- De Vierde Zondag in de Grote Vasten binnen de Byzantijnse litur- gische traditie is gewijd aan de H. Johannes Klimakos (Latijn: Climacus). Van hem is weinig bekend. Hij werd waarschijnlijk geboren in 575, waar precies weten we niet. Johannes Klimakos heeft een grote invloed gehad in de oosterse spiritualiteit. In deze Veertigdagentijd stelt Paul Gilis hem voor ons in het licht. os Bij de afbeelding hiernaast De Ladder van Johannes werd op iconen gevisualiseerd. De schilder geeft weer wat we lezen in de Ladder. Een ladder met dertig tre- den gaat van de aarde naar de hemel. Monniken klimmen naar boven, belaagd door gevleugelde demonen met pijl en boog. Bovenaan bevindt zich Johannes, gevolgd door Antonius van de Sinaï, de ware overwinnaars en lei- ders. De monniken zijn in een hevig gevecht verwikkeld met de demonen. Sommigen worden met een touw weggesleept en vallen terug in een werelds leven of in de mond van de hel. Anderen, met gevouwen handen, verzetten zich heldhaftig in de hoop de hemel te bereiken. Deze vergeestelijkte mon- niken zien we samen met de com- pacte groep onderaan rechts tegen een vergulde achtergrond. Dat is het ongeschapen licht van Christus. Een kleine groep engelen rechtsbo- ven steunt de ascetische spirituele tocht van de monniken. De ladder reikt tot aan een kwartcirkel in de hemel, waaruit Christus te voor- schijn komt, die allereerst Johannes verwelkomt en vervolgens degenen die ondanks de hevige aanvallen van de demonen hun ascese tot een goed einde weten te brengen.