Jaargang 52 Nummer 2

POKROF 19 In 2004 richtte de Vereniging Nationale Bedevaarten (VNB) een organisatie op voor pelgrimages: Willibrord Tochten. Paul Wennekes, VNB-bestuurslid, was betrokken bij de ontwikkeling van een reis in juli 2005 door Oekraïne. In het programma staan L’wiw en Kiev centraal en worden bezoeken gebracht aan de grote kerkgenootschappen in het land. De reis is georganiseerd in sa- menwerking met een lokale part- ner, het St.Wolodymyr-Fonds (Wolodymyr=Vladimir) in L’wiw. “Een Grieks-katholieke organisa- tie die perfect is ingevoerd in de lokale verhoudingen,” vertelt Wennekes. Die lokale verhoudingen zijn zo simpel niet. In de Sovjet-tijd was Oekraïne een kerkprovincie van de Russisch-orthodoxe Kerk, patriarchaat Moskou. Na de revo- lutie in 1991 werd de kerkprovin- cie officieel herdoopt tot Oekra- ïens-orthodoxe Kerk onder het patriarchaat van Moskou. Omdat het ‘Russische’ patriarchaat van Moskou de controle behield, werd als reactie een Oekraïens- orthodoxe Kerk, patriarchaat van Kiev opgericht. De in opspraak geraakte en afgezette metropo- liet van Kiev, Filaret, maakte zich op slinkse wijze meester van deze kerk. De ‘move’ van Filaret om zichzelf hoofd te maken van de nieuwe Oekraïens-orthodoxe Kerk wekte veel weerstand binnen de kerk, zodat een deel daarvan de Oekraïnse Autocefale Kerk op- richtte. De spanningen tussen de drie Orthodoxe kerken in de Oekraïne zijn dus van relatief recente datum. Van ouder datum zijn de spanningen tussen orthodoxen en katholieken. De Grieks-katho- lieke Kerk (‘Grieks’ vanwege de Byzantijnse liturgie die ze viert) is geünieerd met Rome. De kerk ontstond bij de Unie van Brest in 1595 in het westen van Oekraïne, dat toen deel uitmaakte van het koninkrijk Polen. Orthodoxen vinden deze geünieerden ‘vlees noch vis’, omdat ze de Byzan- tijnse liturgie hebben, maar zijn aangesloten bij Rome. De Grieks- katholieke Kerk kent een ge- schiedenis van vervolgingen: “Het is echt een martelaarskerk”, vertelt Wennekes. Bij elk nieuw gebied dat tsaristisch Rusland destijds op Oekraïne veroverde, werden de priesters en bisschop- pen van de Grieks-katholieke Kerk vermoord of verdreven. Ook tijdens de Sovjet-periode had de kerk veel te lijden. Na de annexa- tie van het westen van Oekraïne door de Sovjet-Unie werd na de Tweede Wereldoorlog de aldaar aanwezige Grieks-katholieke Kerk door de communisten gedwon- gen op te gaan in de Orthodoxe Kerk. Pas na 1991 kwam de Grieks-katholieke Kerk boven- gronds. Er zijn wisselende allianties tus- sen de verschillende kerken. Gaat het om nationale aangelegenhe- den dan neigen Oekraïense or- thodoxen, patriarchaat van Kiev, en Oekraïense katholieken naar elkaar. Gaat het om religieuze zaken, dan trekken het ortho- doxe patriarchaat van Moskou en dat van Kiev naar elkaar toe. ‘Moederkerk’ In L’wiw hebben alle drie de Orthodoxe kerken hun eigen ka- thedraal en bisschoppen. Verder zijn ze geografisch verspreid over verschillende gebieden: in het oosten de Russisch geörienteerde Oekraïns-orthodoxe Kerk en in het midden en het westen de Oekraïns-orthodoxe Kerk van Filaret en de Grieks-katholieke Kerk. De Rooms-katholieke Kerk is een minderheidskerk die voor- al in het westen en het midden van land te vinden is. Juist in dit westerse gebied beheren monni- ken van de Oekraïns-orthodoxe Kerk, patriarchaat van Moskou, het belangrijke klooster Pocha- yiw. Het klooster is van grote ker- kelijke en cultuurhistorische waarde. Wennekes: “Elke Oekra- iner kent het klooster en de ver- halen van de redding door Maria bij de zoveelste inval van de Tataren.” Een bezoek, zoals opge- Eerste Willibrord Tocht naar Oekraïne Orthodoxe monialen in Oekraïne (Foto: Frans Hoppenbrouwers)