Jaargang 51 Nummer 1

POKROF 12 Tussen de landen van West-, Midden en Oost-Europa bestaan grote verschillen in welvaart en economische structuur, ontwik- keling van democratie en rechts- staat. Helaas staan de Oost- Europese landen op al die terreinen op achterstand. Het zijn verschillen die een lange ontstaansgeschiedenis hebben. Die achterstand wordt wel teruggevoerd op de verschillen tussen oosters en westers chris- tendom. Zo zou in het oosters christendom een monolithische tendens bestaan die in het wes- ters christendom afwezig is. Die monolithische tendens heeft te maken met een zienswijze van de wereld als eenheid die be- stuurd hoort te worden vanuit één gezagsbron. Kerk, staat en samenleving horen nauw met elkaar verbonden te zijn onder de hoede van Christos Panto- krator. De monolithische ten- dens leidde in Oost-Europa tot de dominantie van de wereldlij- ke heerser, de tsaar of de vorst, over de kerk. Toevluchtsoorden De latere communistische heer- sers namen die dominantie van de staat over de kerk gretig over. Onder het communistische regi- me werd geloof weggedrongen uit het openbare leven, omdat het onverenigbaar zou zijn met de communistische ideologie. Tegelijk werd religie, als het de machthebbers uitkwam, wel gebruikt voor politieke doelein- den. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw wer- den geestelijken uit de Ortho- doxe Kerk bijvoorbeeld ingezet om invloed uit te oefenen op de christelijk geïnspireerde West- Europese vredesbeweging. Dikwijls was er sprake van colla- boratie van de kerkelijke hiërar- chie met het communistische regime. Soms gebeurde dat puur omwille van overleving. Maar zelfs in die gevallen wisten oosters-christelijke kerken met hun religieuze vieringen toe- vluchtsoorden te creëren van waarheid, liefde en mysterie in een politieke omgeving van leu- gen, haat en wetenschappelijk materialisme. Alleen al daardoor boden de kerken een perspectief op een totaal andere werkelijk- heid dan die van het communis- me. Het stille aanbod van dat perspectief moet hebben bijge- dragen aan de ontmaskering van de leugen van de communisti- sche dictatuur. Autonome levensterreinen Bij de vraag hoe de Europese Unie moet omgaan met haar nieuwe buurlanden, is het van belang rekening te houden met die andere politieke, economi- sche en maatschappelijke ont- wikkeling. Maar die mag niet zomaar aan de andere religieuze traditie toegeschreven worden. Dit jaar komt vast en zeker ook Dit jaar wordt de Europese Unie uitgebreid met nieuwe lidstaten uit Midden- en Zuid-Oost Europa. Oekraïne, Belarus, Rusland gaan daarmee tot de nieuwe oosterburen van de Unie behoren. Gesproken wordt over de kandidatuur van Turkije, Roemenië en Bulgarije. Landen waar het Oosters christendom een historische positie heeft ingenomen, komen daarmee dichter bij de Europese Unie, waar de sfeer van de westerse christelijke traditie overheersend is geweest. Oosters christendom en de EU Nieuwe buurlanden voor de Europese Unie