Jaargang 49 Nummer 3

Van 8 juni tot en met 22 september organiseert Museum Catharijneconvent een tentoonstelling met topstukken uit het beroemde Novodevicij- klooster in Moskou. Er zullen zeventig uiterst zeldzame iconen te zien zijn. POKROF 13 Het Novodevicij-klooster is voor- al bekend vanwege zijn histori- sche achtergrond. Het werd in 1524 gebouwd als onderdeel van een ring van verdedigingskloos- ters rond de stad Moskou door grootvorst Vasilij III. Voor de stichting van het klooster stelde hij drieduizend zilverroebel ter beschikking en schonk hij het klooster de omliggende dorpen die aan het hof toebehoorden. In de 17e eeuw stonden ongeveer 15.000 lijfeigenen geregistreerd. Ivan de Verschrikkelijke (Ivan IV 1533-1584), de zoon van Vasilij III, begeleidde in 1564 de wedu- we van zijn jongste broer naar het klooster. Veertien jaar eerder, in 1550, had hij er zijn eerstge- boren dochter Anna laten dopen. Echtgenotes van de zonen van Ivan de Verschrikkelijke, maar ook weduwen en dochters van in ongenade gevallen vorsten en bojaren werden er, al dan niet vrijwillig, tot non gewijd. Omdat het klooster van groot strate- gisch belang was voor Moskou wees Ivan IV het een garnizoen ‘strelci’ keurtroepen toe. De strelci vormden een perma- nent leger voor de bescherming van Moskou. Ze spelen een belang- rijke rol in de strijd om de troon van een van de rijke in het Novodevicij- klooster begraven dames. Tsarevna Sofia Alekseevna, dochter van Tsaar Aleksej Michallovic en half- zus van Peter de Grote, treedt in de jaren 1682-1689 op als regent voor haar incapabele broer Tsaar Ivan V en haar minderjarige broer Peter. Als die meerderjarig wordt, besluit ze zich niet aan de kant te laten zetten. Ze zet de strelci in Moskou aan tot een opstand, maar lijdt een nederlaag en krijgt het Novodevicij-kloos- ter als verblijfplaats aangeboden. Van daar uit probeert ze nog een strelci-opstand te organiseren, maar de strelci worden op plei- nen in Moskou in het openbaar geëxecuteerd. Voor de muren van het Novodevicij-klooster worden tegen-over de vertrekken van Sofia de galgen van 230 strelci neerge- zet. Een schilderij van Ilja Repin, dat onlangs te zien was in het Groninger Museum, beeldt haar af op deze dag, waarop ze een vol- ledige nederlaag lijdt, en waarna ze gedwongen tot non wordt gewijd. Ze sterft in 1704 en wordt in de kerk van de Moeder Gods van Smolensk van het Novode- vicij-klooster begraven. De bewoners van het Novodevicij- klooster waren allen vrouwen van zeer hoge afkomst. Het klooster was een van de rijkste kloosters van Moskou. Op de gra- ven van de rijke bewoners van het klooster bevinden zich speciale schilderijenwanden, zogeheten graf-iconostasen. Deze zijn samen- gesteld uit rijk versierde iconen uit de privévertrekken van de dames. Onlangs werden deze kostbare graf-iconostasen, die versierd zijn met zilver, goud en edelstenen, gerestaureerd. Voordat ze defini- tief worden teruggeplaatst op de graven zijn nu dus te zien in het Catharijneconvent. Sinds 1994 wordt in de kerken van het kloos- ter weer liturgie gevierd en heeft het klooster weer een abdis, Serafima de Zwarte. Schittering van Novodevicij-klooster in Utrecht Moeder Gods Feodot'evskaja, eind 17e eeuw. Deze icoon maakte deel uit van de graf-iconostase van Sofia Alekseevna, de halfzus van Peter de Grote.