Perspectief 2022-60 Wereldraad aan het werk Reflecties op de 11e assemblee van de Wereldraad van Kerken in Karlsruhe
Perspectief Perspectief wordt uitgegeven door de Katholieke Vereniging voor Oecumene www.oecumene.nl Meld mij aan voor de Nieuwsbrief van Perspectief Foto cover: Albin Hiller/WCC 2022. Jongeren verzamelen zich bij de reactiemicrofoon tijdens een plenaire bespreking om hun stem te laten horen
2022-60 III Inhoud Redactioneel 1 A call to act together 3 Dr. Iris Speckmann 1. De titel en structuur van de tekst ..................................................................................................................................3 2. De boodschap bezien vanuit doopsgezind perspectief.......................................................................................5 3. De waarde van de boodschap ........................................................................................................................................6 4. Kortom......................................................................................................................................................................................8 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 10 Ir. Kees Nieuwerth 1. Vredeskerken ...................................................................................................................................................................... 10 2. Verloop van de vergadering......................................................................................................................................... 11 3. Vergaderwijze en besluitvorming............................................................................................................................... 13 4. Gesprek over oorlog en vrede..................................................................................................................................... 14 5. Israël-Palestina ................................................................................................................................................................... 16 6. Balans..................................................................................................................................................................................... 17 7. Mooiste momenten ......................................................................................................................................................... 18 GETI en Body Politics 20 Renate Japenga Plaatsnemen in het groene gras 25 Rachelle van Andel 1. Van medelijden naar compassie................................................................................................................................. 26 2. Van kosten naar overschrijdende baatzucht ......................................................................................................... 28 3. Plaatsnemen in het groene gras en brood dat wordt gebroken .................................................................. 29
IV Perspectief Ervaringen van de 11e Algemene Assemblee van de Wereldraad van Kerken (WrK) 32 Mor Polycarpus A. Aydin Urgentie en verbondenheid 35 Geert van Dartel 1. Crises...................................................................................................................................................................................... 35 2. Persoonlijke ontmoetingen .......................................................................................................................................... 36 3. Horizon.................................................................................................................................................................................. 37 Personalia 39 Colofon 41
2022-60 1 Redactioneel Beste lezer, Aan het einde van het jaar verrassen we u met een extra nummer van het Tijdschrift Perspectief. Het 60e nummer in de reeks waarmee we in 2008 van start gingen met het doel jonge theologen in ons land een platform te bieden voor oecumenische theologische uitwisseling en gedachtenvorming. Het is aan u om te beoordelen in hoeverre we erin geslaagd zijn een interessant, relevant en lezenswaardig oecumenisch theologisch tijdschrift te maken. Hoewel in de afgelopen jaren de bijdragen van gevestigde theologen de overhand hadden, biedt ook dit nummer weer artikelen van jonge oecumenici. Het einde van deze jaargang luidt een wisseling in van de wacht. Op 1 september trad dr. Fokke Wouda aan als coördinator bij de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Op hem rust de taak om de coördinatie van het Tijdschrift Perspectief ter hand te nemen. Als redactielid is hij goed vertrouwd met het tijdschrift. In 2014 publiceerden we in het 25e nummer van Perspectief zijn doctoraalscriptie over de eucharistische praxis in de communiteit van Taizé. Het nieuwe nummer is door ons samen voorbereid. Dit nummer van de overdracht biedt een terugblik op de 11e algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken die van 31 augustus tot en met 8 september 2022 in Karlsruhe werd gehouden. In het openingsartikel gaat Iris Speckmann in op de totstandkoming en betekenis van de slotboodschap van de algemene vergadering en geeft daar vanuit doopsgezind perspectief haar visie op.
2 Perspectief Kees Nieuwerth maakt in zijn bijdrage duidelijk dat vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad van Kerken staan. In Karlsruhe ging de aandacht met name uit naar de oorlog in Oekraïne en het Israëlisch-Palestijnse conflict. Renate Japenga doet verslag van haar deelname aan studieprogramma van het Global Ecumenical Theological Institute (GETI) van de Wereldraad van Kerken dat aan de algemene vergadering in Karlsruhe voorafging. Rachelle van Andel reflecteert in haar artikel op de betekenis van de liefde van Christus in een wereld vol onrust. De lezing en duiding van de Schrift kan ons helpen nieuwe wegen te gaan van omkeer en transformatie. De opening van de Generale Synode van de Protestantse Kerk op het Conferentiecentrum De Blije Wereld stond op 11 november jl. in het teken van een terugblik op de algemene vergadering in Karlsruhe. We sluiten dit nummer af met twee toespraken tot de Generale Synode. Mor Polycarpus, aartsbisschop van de Syrisch Orthodoxe Kerk in Nederland kijkt met voldoening terug op deze grote oecumenische bijeenkomst waarin deelnam aan het oecumenisch gesprek over kerken en moreel onderscheidingsvermogen. De laatste bijdrage is van uw scheidend hoofdredacteur. De algemene vergadering van de Wereldraad stond in het teken van de grote urgentie om de problemen van onze tijd aan te pakken, de verbondenheid en bereidheid van christenen en kerken om dat te doen en de horizon van de hoop en de liefde van Christus die ons allen drijft en draagt naar een nieuwe toekomst. Wij wensen u veel leesplezier, een Zalig Kerstfeest en een Gezegend Nieuwjaar. Geert van Dartel Dr. Fokke Wouda Hoofdredacteur Redacteur
2022-60 3 A call to act together Bespreking van de ‘Message’ van de Karlsruhe Assembly Dr. Iris Speckmann Tijdens iedere bijeenkomst van de Wereldraad van Kerken is er een ad hoc samengestelde commissie, verantwoordelijk voor het opstellen van een boodschap die aan het einde van iedere Assemblee uitgaat naar ‘de wereld’. Zo was het ook tijdens de Assemblee in Karlsruhe. De commissie heeft de taak om in een beperkt aantal woorden de sfeer en inhoud van de assemblee samen te vatten. De groep bestond deze keer uit ruim twintig auteurs, die waren geselecteerd op representativiteit - een dwarsdoorsnede van de grote vergadering van lidkerken. Als een vertegenwoordiger vanuit de historische vredeskerken (HPC’s, Historic Peace Churches), was ik als lid van deze commissie getuige van het proces van schrijven en de gedachtegangen achter de tekst. In dit artikel bespreek ik kort de titel en de structuur van de tekst. Vervolgens beschouw ik hem vanuit mijn eigen doopsgezinde perspectief en tot slot licht ik datgene eruit wat volgens mij de meeste waarde heeft voor de langere termijn en voor bredere kring. 1. De titel en structuur van de tekst Met de titel ‘a call to act together’ verwijst de boodschap terug naar het eind van de vorige boodschap, die van de Assemblee in Busan, Korea (2013). In de slotparagraaf van de boodschap van Busan werden lezers en hoorders namelijk opgeroepen gehoor te geven aan de “call to walk together”, waarmee de pelgrimage voor gerechtigheid en vrede werd ingeluid.1 In de jaren tussen de assemblee in Busan en die van Karlsruhe volgde de Wereldraad onder de vlag van de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede programmatisch gezien een drieslag van celebrating the gifts (het vieren van de gaven), visiting the wounds (het bezoeken
4 Dr. Iris Speckmann Perspectief van de wonden), en transforming injustices (het transformeren van de onrechtvaardigheden). Vertegenwoordigers van de Wereldraad van Kerken reisden in teamverband naar plaatsen in de wereld waar de vrede en de gerechtigheid het meest in het geding waren. Bij die visitaties lag de nadruk op de eerste twee elementen van de drieslag; het vieren van de gaven, en het ‘bezoeken van de wonden’. De reizen draaiden dus vooral om het betonen van onderlinge verbondenheid en empathie met mensen die leden onder onrecht en geweld. Dergelijk betoon van verbondenheid ervoer men van beide kanten als waardevol, maar het riep tegelijkertijd vragen op of er niet ook meer actie zou kunnen worden ondernomen. De bezoeken riepen het verlangen op het derde element van de pelgrimage meer vorm te geven, namelijk de transformatie van lijden en onrecht. Het verlangen om als oecumenische gemeenschap over te kunnen gaan op transformerende actie was voelbaar tijdens de Assembly te Karlsruhe. Vandaar dat de oproep tot actie ondertitel werd van de boodschap. De rest van de tekst van de boodschap volgt een structuur van ‘kom’ en ‘ga’. Na een korte introductie beschrijft de tekst in artikel 1-7 hoe ieder geroepen en uitgenodigd is om in de liefde te leven die voor de hele wereld bedoeld is (‘kom’). Daarbij benoemen de auteurs de gevoelens van grote zorg en onrust in de wereld van waaruit de wereldraad samenkwam: oorlog, dood, ziekte en honger - en het onrecht en de discriminatie die daarmee gemoeid zijn (artikel 2). Nog nadrukkelijker dan voorheen benoemt de tekst ook de grote zorgen om het klimaat (artikel 3). Tijdens de discussie in de commissie vergaderde men lang over de meest gepaste woordkeus. Volgens verschillende leden van de commissie volstonden woorden als ‘klimaatverandering’ en ‘klimaatcrisis’ niet, omdat het klimaat geen natuurlijke of neutrale ‘verandering’ is, of slechts een tijdelijke crisis die je kunt ‘managen’, maar een levensbedreigende situatie, door mensen veroorzaakt en niet eenvoudig te keren. Daarom kozen we voor ‘klimatologische noodsituatie’ (climate emergency). Om niet in taal van doem te blijven steken benoemt de boodschap vervolgens de sfeer van anticipatie, die tijdens de assemblee volgens velen voelbaar was (artikel 4). Bovendien wilden de auteurs het hoopvolle perspectief voorhouden, dat kerken (en allen) door Christus worden aangezet om de ‘pelgrimage’ van de Wereldraad vol te houden (artikel 5). Pelgrimage omvat ook het aspect van ommekeer (artikel 6-7). De boodschap benoemt de zonden van zelfzucht en apathie en roept op tot “inclusie en dienstbaarheid en een
2022-60 A call to act together 5 erkenning van de afhankelijkheid van de schepping”. Na woorden over het gebeuren tijdens de assemblee (artikel 8) werkt de boodschap in artikel 9-13 toe naar de oproep de wereld in te gaan (‘ga’). De tekst spreekt het vurige verlangen uit dat alle woorden over gerechtigheid en vrede zullen worden omgezet in actie, wereldwijd. 2. De boodschap bezien vanuit doopsgezind perspectief Binnen de oecumenische dialoog leggen doopsgezinden vaak nadruk op de ethische aspecten van het christelijk geloof. Voor hen is een trouwe navolging van Christus’ weerloze verzoening van oudsher belangrijker dan leerstellige eenheid. Toen de Wereldraad in 2001 met het uitroepen van het decennium tegen geweld een gezamenlijke zoektocht naar vrede en gerechtigheid afriep, groeide de doperse interesse in de oecumenische dialoog; het ging wat hen betreft meer dan voorheen over de dingen die de kern van het Evangelie zijn. Het leidde er onder meer toe dat het doopsgezind seminarium in Amsterdam Fernando Enns benoemde als de hoogleraar vredestheologie. Meer dan zijn voorgangers koos Enns voor een meer oecumenische insteek van zijn theologische discipline. Maar hij bracht omgekeerd ook de doopsgezinde vredestheologie voor het voetlicht in de oecumenische bijeenkomsten. Toen de oecumenische gemeenschap aan het eind van het decennium tegen geweld het concept van rechtvaardige vrede aannam als een gemeenschappelijke visie op gerechtigheid en vrede (Kingston, Jamaica 2011)2, waren de doopsgezinden verheugd dat het de kerken was gelukt gerechtigheid en vrede centraal te stellen in de oecumenische dialoog. Het meest verheugden zij zich over de holistische benadering van de thematiek. Met het benoemen van de noodzaak van een rechtvaardige vrede (just peace) in de gemeenschap, met de aarde, op de markt de aarde, en tussen de volken was de oecumenische gemeenschap erin geslaagd te komen met een holistische visie voor de kerk en de wereld. Eindelijk lieten de kerken intern-kerkelijke theologische twistpunten achter zich en schaarden zich rond het hart van het evangelie, de navolging van Christus, die álles gaf voor rechtvaardige vrede. Toen de oecumenische gemeenschap deze focus op rechtvaardige vrede opnieuw bekrachtigde met een oproep tot een Pelgrimage van Vrede en Gerechtigheid (Korea 2013)
6 Dr. Iris Speckmann Perspectief juichten dopers dit toe (en met hen de andere historische vredeskerken). Maar het koppelwoord ‘en’ zagen ze als een afzwakking. Niet te spreken over rechtvaardige vrede, maar over vrede en rechtvaardigheid zou kunnen impliceren dat vrede los verkrijgbaar zou zijn van gerechtigheid, maar dat is in de ogen van de vredeskeren onjuist. Het koppelwoord ‘en’ deed volgens hen afbreuk aan de holistische insteek, die het spreken over rechtvaardige vrede in Jamaica 2011 had gehad. Vervolgens verdween het woord gerechtigheid zelfs geheel uit het motto van de assemblee in Karlsruhe. Verschillende vertegenwoordigers van de historische vredeskerken waren in voorbereiding op de Assemblee daarom bezorgd, dat dit een voorteken was dat de oecumenische gemeenschap opnieuw zou verzanden in allerlei intern-kerkelijke dogmatische discussies over de eenheid van de kerk. Men vreesde regressie; zou de Wereldraad de focus op de vrede en gerechtigheid, en daarmee ook het oog op de grote nood van de wereld verliezen? Wat zou de weg van de oecumene voor de komende jaren worden, en welk motto zouden de lidkerken kiezen voor hun gezamenlijke voortgaan? De boodschap die de Assemblee aan het eind uitzond biedt deels geruststelling op dit punt. De tekst heeft de sfeer van urgentie onder de aanwezigen. Het woord gerechtigheid komt verschillende keren in de tekst voor en heeft bovendien een plek in het motto voor de komende jaren. Maar de lezer blijft achter met een motto dat niet zo makkelijk uit de mond rolt. “[Christ’s] love […] can move and empower us in a pilgrimage of justice, reconciliation and unity”. De drieslag van gerechtigheid, verzoening en eenheid is behoorlijk breedsprakig en het is de vraag of deze goed beklijft. Het is toch alsof het Just-Peace concept, met zijn holistische (in ieder geval veelomvattende) betekenis uit het collectief geheugen van de oecumenische gemeenschap verdwijnt, waardoor men veel meer woorden nodig heeft, om hetzelfde te kunnen zeggen. 3. De waarde van de boodschap Met woorden alleen los je geen problemen op. Dat was het algemene gevoel tijdens de assemblee in Karlsruhe en ik kan me ook goed voorstellen dat u dat als lezer ook zo denkt. Greta Thunberg vatte het overmatig gebruik van woorden op opeenvolgende politieke bijeenkomsten samen in haar verzuchting “blah, blah, blah”.3 Een kerkelijke assemblee kan hetzelfde gevoel geven, en dezelfde verzuchting teweegbrengen. Toch is het vinden van
2022-60 A call to act together 7 woorden, het afstemmen en aanscherpen van gedachten cruciaal in tijden die door velen als donker en onheilspellend worden ervaren. De waarde van de tekst hangt af van de mate waarin deze moed en perspectief verschaft in de tussenliggende jaren naar een volgende assemblee. De auteurs van de boodschap willen de lezer op het hart drukken dat ze ‘te midden van de problemen van de wereld’ geroepen zijn niet te blijven staren in het donker. Vanuit het perspectief van Christus draait het niet om ons persoonlijk slagen of falen, of het succes of het mislukken van de kerk, maar om ons te laten meevoeren naar waar Christus ons drijft. Naar de gewoonte en de richtlijnen van iedere assemblee dient de boodschap kort te zijn, de tand des tijds een beetje te doorstaan. Er is wel kritiek geuit dat de boodschap zo weinig precies is in het benoemen van de details. Waarom spreekt de boodschap bijvoorbeeld niet over Oekraïne. Maar wie eenmaal begint met het gedetailleerd benoemen van de ene brandhaard, doet het lijden dat andere brandhaarden teweegbrengen te kort. De boodschap zou dan een eindeloze litanie worden. Want waarom zou men het dan bij de oorlog in Oekraïne laten, en niet álle oorlogen en conflicten benoemen? Waarom zou een oorlog aan de rand van Europa belangrijker zijn dan oorlogen op het Afrikaanse continent? Voor mij is de grootste kracht van deze tekst dat deze woorden werden gewonnen uit een intensieve, maar constructieve dialoog van vertegenwoordigers uit alle windstreken. Het resultaat is een multi-perspectivistische tekst, dat wil zeggen een tekst die uit de perspectieven van mensen uit verschillende culturele wortels en geestelijke mindsets is samengesmeed. Langs een zo zorgvuldig mogelijk consensus-methodiek kwam men in de hitte van pittige maar eerlijke discussie in beperkte tijd tot een tekst die voor allen aanvaardbaar was. Die kracht van dat multi-perspectivistische komt wat mij betreft vooral naar voren in artikel 12. De boodschap spreekt niet alleen op directe wijze over de klimatologische noodtoestand (paragraaf 3), of over de noodzaak om in actie te komen (paragraaf 12 en 13), maar ook over de absolute noodzaak om vanuit Christus liefde voor allen te zoeken naar oplossingen die rechtvaardig zijn voor iedereen. Er staat: “We long for a wider movement, the reconciliation and unity of all humanity, and indeed of the entire cosmos. This would be a unity in which God establishes justice, an equal place for all, through which creation may be renewed and strengthened. We rely on Christ’s love
8 Dr. Iris Speckmann Perspectief as we act and advocate for climate justice. We join our voices with the Amsterdam assembly (1948) that “war is contrary to the will of God,” and the Nairobi assembly (1975) that “racism is a sin against God.” We lament that we have to repeat these statements.” Het artikel fundeert de roep om klimaat-gerechtigheid aan het geloofsperspectief waarin alle mensen voor God gelijk zijn. Als we stellen dat racisme en oorlog tegen de wil zijn van God en we op de liefde van Christus moeten vertrouwen, dan kunnen we niet te snel akkoord gaan met de oplossingen die momenteel worden aangedragen voor de problemen die door klimaatverandering worden veroorzaakt. We zullen bijvoorbeeld nog eens een tweede keer moeten nadenken of het in hoog tempo produceren en installeren van windmolens en zonnepanelen werkelijk wel oplossingen zijn die God zouden behagen. Want rijke landen roven momenteel de mineralen die nodig zijn voor de productie van molens en panelen weg uit de arme landen. Dit doen ze in een onderlinge wedloop, want die mineralen zijn schaars.4 Artikel 12 onderstreept dat we anders moeten denken en doen. Onze grote zorg om de duurzaamheid van onze eigen huidige levensstijl is racistisch, als deze ten koste gaat van andere volkeren op de aarde. Het betrekt de mensheid in een wedloop om de laatste bronnen, waarbij oorlog op de loer ligt. Wie oplossingen wil bedenken voor de vele duurzaamheidsproblemen waar we voor staan en tegelijkertijd God wil behagen, zal goed moeten letten op de klimaatrechtvaardigheid. De perspectieven van arme en rijke landen zijn beide vertegenwoordigd, en dat wordt vooral zichtbaar in artikel 12. Het artikel wijst de kerk aan als advocaat voor de klimaat-rechtvaardigheid. Want juist de kerk weet dat we als mens geroepen zijn om te zoeken naar oplossingen die werken voor de hele mensheid en de hele schepping. Wie trouw wil zijn aan God, zal ruimer en creatiever moeten denken en te werk moeten gaan, dan wij als christenen in welvarende landen vaak doen. 4. Kortom Zoals gezegd waren vredeskerken zoals de doopsgezinden bezorgd over het wegvallen van het woord rechtvaardigheid uit het conferentiethema, voorafgaande aan de assemblee. Men was bevreesd dat het spreken over ‘eenheid en verzoening’ een terugval zou betekenen in vruchteloze, discussies over (binnenkerkelijke) leer en liturgie. Bovendien
2022-60 A call to act together 9 vreesden vertegenwoordigers van deze lidkerken dat de oecumenische gemeenschap uit het oog zou verliezen dat in de praktijk rechtvaardigheid een absolute voorwaarde is voor verzoening (vrede). Op langere termijn bestaat het gevaar van regressie nog steeds. Maar op grond van de boodschap van de assemblee in Karlsruhe ben ik als vertegenwoordiger van een van deze vredeskerken voldoende gerustgesteld, althans voorlopig. Het principe dat we als oecumenische gemeenschap alleen vorderingen naar eenheid kunnen maken als we zo goed mogelijk luisteren naar zo veel mogelijk verschillende stemmen, is in elk geval opnieuw onderstreept. Het heeft geleid tot een boodschap waarin de nood van de wereld duidelijk in beeld is. Als de wereldraad voortgaat op een weg waar mensen uit alle windstreken werkelijk worden gehoord, zal rechtvaardigheid niet snel van de agenda verdwijnen. 1 https://www.oikoumene.org/resources/documents/message-of-the-wcc-10th-assembly . 2 World Council of Churches, Just Peace Companion, Genève, Zwitserland, 2nd edition 2012. 3 https://www.duurzaamnieuws.nl/greta-thunberg-kritiseert-bla-bla-van-wereldleiders-over-klimaat/ 4 https://www.iea.org/reports/the-role-of-critical-minerals-in-clean-energy-transitions , https://www.oikoumene.org/news/pacific-people-caught-in-the-link-between-ecological-racism-and-deep-sea-mining .
10 Perspectief Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad Ir. Kees Nieuwerth Een vrijwel onmogelijke opgave: een verslag schrijven van een bijeenkomst van de Wereldraad van Kerken die maar eens in de zeven/acht jaar gehouden wordt, maar dan ook nog gedurende acht lange, intensieve dagen! Vieringen, zakenvergaderingen, basis- en werkgroepen, volle dagen van de ochtend tot in de avond. Dit kan dus onmogelijk een volledig verslag van de Assemblee worden. Ik zal me daarom voornamelijk richten op hoe hier werd omgegaan met vredesvraagstukken. Een bijeenkomst met – al met al – wel ruim 4000 deelnemers, afgevaardigden van (de meer dan 350) lidkerken, meer dan 250 vertegenwoordigers van oecumenische partnerorganisaties en van internationale partners (o.m. nationale en regionale raden van kerken in Europa, Noord- en Zuid-Amerika, de Pacific, Azië, maar ook ACT-Alliance – ruim 180), journalisten, gasten en – niet te vergeten – de 150 stewards, jongeren die voor onmisbare ondersteuning zorgen tijdens de bijeenkomst. In de loop van de vergadering werden er groeten overgebracht van o.m. de wereldwijde evangelische en pinksterbeweging, paus Franciscus, patriarch Bartholomeus, de Joodse gemeenschap in Duitsland en Religies voor Vrede. 1. Vredeskerken Iedere keer bij een grote Wereldraadbijeenkomst heb ik aangedrongen op een overleg tussen de afgevaardigden van de traditionele vredeskerken, voorafgaand aan en gedurende die bijeenkomst om onderling af te stemmen. Het aantal besluitgerechtigde gedelegeerden uit deze kring is maar beperkt: op één hand te tellen. Maar daarnaast zijn er vertegenwoordigers van partnerorganisaties, waarnemers en gasten. Meestal zijn het
2022-60 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 11 Doopsgezinden, Quakers en Brethren uit alle hoeken van de wereld en vaak sluiten de Moravians en de Waldensians zich hierbij aan. Ook Church and Peace werd erbij uitgenodigd. Dit keer waren we tijdens die afstemmingsbijeenkomsten met ruim veertig! We kwamen o.m. tot de slotsom dat we ook tussen twee Assemblees als netwerk zouden moeten functioneren én dat de drie traditionele vredeskerken – wanneer zij een eigen wereldconferentie houden – ook een afgevaardigde van de andere twee zouden moeten uitnodigen. Mede dankzij dit overleg hebben we voor sommige voor besluitvorming voorliggende verklaringen tekstvoorstellen kunnen doen. Hier kom ik later nog op terug. Dit beloofde al langere tijd een spannende bijeenkomst van de Wereldraad te worden door met name drie zware en actuele onderwerpen: ten eerste de oorlog in Oekraïne, ten tweede de toenemende druk om het beleid van Israël in het land zelf én vooral de bezette gebieden te kenschetsen als apartheid en de roep om steviger beleid inzake klimaatverandering en klimaatgerechtigheid. 2. Verloop van de vergadering Tijdens de openingsbijeenkomst werden we niet alleen welkom geheten door de voorzitter van het Centraal Comité en de (waarnemend) secretaris-generaal, maar ook door de burgemeester van Karlsruhe en zelfs de president van de Bondsrepubliek Duitsland. De burgemeester kreeg een Libanon-Ceder aangeboden voor de stad. Hij kondigde daarop aan dat deze geplant zou worden in een in Karlsruhe in het kader van het 300 jarig bestaan van die stad ontwikkelde ‘Tuin der Religies’ – die ik later vlak bij ons hotel aantrof, prachtig! De gemeenteraad van Karlsruhe had voluit medewerking verleend aan het houden van de Assemblee in deze mooie stad. Het openbaar vervoer door de hele stad was voor de deelnemers zelfs gratis! President Steinmeier vond o.m. het feit dat deze Assemblee in Duitsland en het grensgebied met Frankrijk en Zwitserland – de kerken in de drie landen waren samen immers “gastgebers” – plaatsvond zeer betekenisvol: een land dat weet heeft van oorlog, maar ook van verzoening. En daarover gesproken memoreerde hij dankbaar het feit dat de Duitse kerken kort na de tweede wereldoorlog als gelijkwaardige partners bij de
12 Ir. Kees Nieuwerth Perspectief oprichtingsvergadering van de Wereldraad in Amsterdam uitgenodigd werden (hier noemde hij trouwens expliciet de rol van de Quakers daarbij…). Echter, hij vervolgde zijn toespraak met een felle en expliciete veroordeling van Rusland wegens de oorlog in en een ferme steunbetuiging aan Oekraïne. Dit lokte de volgende dag al een boze publieke reactie uit van Rusland. Het verhoogde alleen maar de vooraf al bestaande spanning. Immers er was al een tijdje discussie binnen de Wereldraad of de Russisch-Orthodoxe kerk – omdat de kerkleiding openlijk de Russische inval in Oekraïne steunt – als lidkerk uit de Wereldraad zou moeten worden gezet. Daarbij komt nog dat er binnen de Wereldraad (nog) geen lidkerken uit Oekraïne vertegenwoordigd zijn. Dit bracht de Wereldraad ertoe om voorafgaand aan de Assemblee een werkbezoek te brengen aan kerken aldaar en een delegatie van verschillende kerken in dat land speciaal uit te nodigen voor deze Assemblee. Gehoopt werd dan ook dat deze bijeenkomst een platform zou bieden voor gesprek tussen de vertegenwoordigers van de Russisch-Orthodoxe kerk en de Oekraïense kerken. Voorafgaand aan de Assemblee initieerde Church and Peace samen met een aantal andere oecumenische vredesorganisaties een open brief aan de Wereldraad getiteld ‘Focus on Overcoming all Wars’. In die brief werd deze elfde Assemblee o.m. opgeroepen om een ‘helder signaal af te geven voor de weg van de Rechtvaardige Vrede’. Ook werd de Assemblee gevraagd om ‘allen die zijn gaan twijfelen – vanwege de oorlogen in Oekraïne dan wel elders – aan te moedigen het instituut oorlog van alle legitimiteit te ontdoen’. Bovendien hebben sommigen voorafgaand aan de Assemblee deelgenomen aan een Walk of Peace/ Pelgrimage van Paderborn naar Karlsruhe. Zij hebben tijdens de Assemblee een petitie aangeboden getiteld: ‘Oorlog is tegen de wil van God – een oproep aan christenen en kerken wereldwijd’. Een verwijzing uiteraard naar de eerste Assemblee in Amsterdam in 1948. Hierin werd ook gewezen op de Assemblee van Vancouver (1983) waar de oproep tot het conciliair proces ‘Gerechtigheid, Vrede en Heelheid van de Schepping’ werd gedaan. En die van Harare (1998) waar de ‘Decade to Overcome Violence’ werd uitgeroepen. Deze culmineerde uiteindelijk in de Internationale Oecumenische Vredesconvocatie in Kingston/Jamaica (2011) met de breed gedragen verklaring over ‘Rechtvaardige Vrede’. Bij al deze met consensus aangenomen en breed gedragen besluiten van de Wereldraad was
2022-60 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 13 de Russisch-Orthodoxe kerk als lidkerk toch ook betrokken??? Daarom werd tijdens deze Assemblee verschillende keren expliciet uitgesproken dat ‘niemand het recht heeft oorlogshandelingen en genocide te zegenen, verwijzend naar patriarch Kyrill. Zelf heb ik in een reactie op Kyrill’ s steun aan de oorlog in een artikel op de website van de Raad van Kerken ook al eens in herinnering geroepen dat de internationale oecumene tijdens de Assemblee in Vancouver nadrukkelijk gesproken heeft over het feit dat wij ons als kerken over onze uitspraken ‘wederzijds dienen te verantwoorden’. In het licht van die eerdere breed gedragen uitspraken tegen oorlog en voor vrede is dit in dit geval dan ook zeker aan de orde. Echter, dat dit zou moeten leiden tot ‘uitsluiting’ van de Russisch-Orthodoxe kerk, nee juist niet: we moeten elkaar tot verantwoording roepen, met elkaar in gesprek blijven en elkaar blijven aanmoedigen die weg van de Rechtvaardige Vrede te volgen. 3. Vergaderwijze en besluitvorming Ik weet niet of voldoende bekend is dat in de zakenvergaderingen de Wereldraad al jaren geleden overgegaan is op het ‘consensus besluitvormingsmodel’. Wanneer er besluiten moten worden genomen over bijvoorbeeld benoemingen in het Centraal Comité of teksten van verklaringen namens de Wereldraad dan hebben de gedelegeerden namens de lidkerken daarvoor één oranje en één blauwe kaart. Als ze het met het (tekst)voorstel eens zijn steken ze een oranje kaart omhoog, maar als ze zich er niet in kunnen vinden een blauwe. De voorzitter zal dan aan diegenen die een blauwe kaart omhoog staken vragen of ze met hun bezwaar ‘terug willen treden’ en het (meerderheids)besluit aanvaarden. Is dat het geval dan is het besluit genomen. Zij kunnen echter ook een aantekening laten maken van hun inhoudelijke bezwaar in het verslag van de vergadering. Wanneer er veel blauwe kaarten opgestoken werden is het besluit nog niet aanvaard en dient er verder overleg plaats te hebben. Er werden ook dit keer weer een aantal verklaringen en minuten aangenomen over ingewikkelde onderwerpen waar de meningen gedurende de gesprekken behoorlijk uiteenliepen. Toch werden er op de hiervoor aangegeven wijze verklaringen aangenomen over ‘Oorlog in Oekraïne, Vrede en Gerechtigheid in de Europese Regio’, over de ‘Consequenties van de 2020 Nagorno-Karabach Oorlog’, ‘De Dingen die Vrede brengen: De Wereld bewegen tot Verzoening en Eenheid’, ‘De Oorlog beëindigen en bouwen aan vrede
14 Ir. Kees Nieuwerth Perspectief op het Koreaanse schiereiland’, ‘Zoeken naar Gerechtigheid en Vrede voor allen in het Midden-Oosten’ en ‘De Levende Planeet: zoeken naar een Rechtvaardige en Duurzame Wereldgemeenschap’. Deze werden alle (uiteindelijk) op de hiervoor aangegeven wijze unaniem aanvaard – een indrukwekkend besluitvormingsproces! Het is aan de hand van citaten uit deze verklaringen dat ik hier zal illustreren hoe de worsteling met vragen van oorlog en vrede tijdens deze Assemblee verliep. 4. Gesprek over oorlog en vrede Eén van de tekstvoorstellen die vanuit het overleg van de vredeskerken aangereikt werd – m.n. door Church and Peace – voor de verklaring over de oorlog in Oekraïne werd integraal overgenomen: ‘In reactie op toenemende militarisering, confrontatie en wapenproductie roepen wij op tot een veel grotere investering door de Europese regeringen en de hele internationale gemeenschap in het zoeken naar en bevorderen van vrede en in het versterken van geweldloze conflictoplossing, civiele conflict transformatie en verzoeningsprocessen, in plaats van in escalerende confrontatie en verdeeldheid’. Vlak daarboven stond al een belangrijke zinsnede: ‘Wij erkennen dat er in oorlog geen “winnaars” zijn en dat niemand ooit zou moeten overgaan tot het voeren van oorlog’. En iets verderop: ‘Waar oorlog op zich al direct vernietigend is moeten daarenboven de (indirecte) sociale en economische gevolgen van militarisering niet genegeerd worden’. Verder lezen we in de krachtige verklaring van deze Assemblee over de klimaatcrisis en duurzaamheid de oproep om ‘een eind aan alle oorlogen en militaire inzet…wapenproductie en andere levensvernietigende sectoren (te maken), gekoppeld aan een radicale verschuiving van hulpbronnen naar gezondheid en veerkracht van onze gemeenschappen en het beheer en herstel van ecosystemen die de basis vormen van onze economie’. Ergens anders herhaalt de Wereldraad dat ‘onze christelijke broeders en zusters en de leiding van de kerken in Rusland en Oekraïne hun stem zouden moeten verheffen tegen het voortduren van het doden, vernietigen, verjagen en onthemen van het Oekraïense volk. Wij vragen de Wereldraad om een platform te bieden waar alle stemmen voor vrede kunnen worden gehoord en versterkt’. Elders lezen we: ‘Gegeven de onvermijdelijke kosten… moet oorlog worden vermeden en kerken hebben een sleutelrol om hiervoor te
2022-60 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 15 pleiten…multilaterale diplomatie – vooral via de Verenigde Naties op wereldniveau – blijft een wezenlijk belangrijke rol bij het bewaren van de vrede.’ En tot slot tegen het eind van de verklaring: ‘Eén van de tragische gevolgen van de oorlog in Oekraïne is het intensiveren van militarisering, confrontatie en verdeeldheid van het Europese continent door en met een enorme en grotendeels ongecontroleerde wapenproductie en wapenhandel in de regio en een nieuwe en escalerende dreiging van een nucleair conflict die een catastrofe zou veroorzaken van een vreselijke en waarschijnlijk wereldwijde omvang. Een nieuwe verdelingsgrens wordt getrokken over het continent, wemelend van wapentuig aan weerszijden. De geschiedenis van de Koude Oorlog geeft ons een helder beeld van wat zou kunnen volgen en de risico’s die dit met zich meebrengt’. Tijdens de gebruikelijke sessie van alle Europese deelnemers aan de Assemblee stelde de voorzitter, de secretaris-generaal van de Conferentie van Europese Kerken (CEC), de vraag wat wij vanuit de Assemblee aan de Europese Unie wilden meegeven. Toen ik het woord vroeg en kreeg stelde ik dat wij de EU zouden moeten herinneren aan de grondwaarden van waaruit zij is ontstaan: Europa als vredesproject/nooit meer oorlog en dat van daaruit Europa geen “militaire poot” zou moeten willen ontwikkelen, maar veeleer meer blijven investeren in ‘soft power’, diplomatie en dus in vrede. Dat wij – hoe dan ook – na afloop van de oorlog in Oekraïne verder moeten met het herstellen van de relaties – ook met Rusland. Dat we moeten werken aan inclusieve vrede. Daarop stond één lid van de Oekraiense delegatie op en stelde dat ik kennelijk niet begrepen had dat Rusland imperialistisch is en dat spreken over inclusieve vrede met een dergelijke staat niet mogelijk zou zijn… Wat die nucleaire dreiging betreft: Noord-Korea heeft de afgelopen tijd verscheidene keren een ballistische raket afgevuurd richting Zuid-Korea en Japan. In de verklaring van de Assemblee over vrede op het Koreaanse schiereiland staat dat alhoewel er ‘na de Busan Assemblee een ‘moment van hoop voor vrede in de regio was .. de hernieuwde spanning en het toegenomen risico van een mogelijk catastrofaal conflict zich op nieuw deden gelden. Wij bidden … dat de politieke redenen voor de deling (van het schiereiland) opgelost zullen worden en dat een vredelevende hereniging bereikt zal worden’. Ook wat de steeds opnieuw opvlammende oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan betreft sprak de Assemblee zich uit: wij ‘veroordelen het gebruik van chemische wapens en cluster
16 Ir. Kees Nieuwerth Perspectief munitie, het bewust bestoken van burgerdoelen, ziekenhuizen en openbare infrastructuur en alle andere oorlogsmisdaden. gedurende het conflict’. (Deze uitspraak zou overigens ook passend zijn geweest in de verklaring over de oorlog in Oekraïne! k.n.). Omdat onlangs opnieuw een aanval is uitgevoerd door Azerbeidzjan op Armenië roept de Wereldraad op tot een dialoog voor een rechtvaardige vrede – ook bij deze oorlog. 5. Israël-Palestina Ook het conflict in het Midden-Oosten, in het bijzonder – maar niet alleen (!) – tussen Israël en Palestina, kwam uiteraard aan de orde tijdens deze Assemblee. Niet alleen was er een intensieve workshop (vier dagenlang) over vrede in het Midden-Oosten (Syrië, Irak, Israël-Palestina – met goede bijdragen van leidende vertegenwoordigers uit die regio, bekende Palestijnse, Syrische en Iraakse vertegenwoordigers), maar ook een unaniem aangenomen verklaring. Daarin wordt o.m. gezegd dat ‘het gewelddadig extremisme dat religie als rechtvaardiging gebruikt, de voortdurende militaire bezetting en de systematische aantasting van de mensenrechten, de economische crisis en corruptie, de afwezigheid van legitiem gezag, allemaal bijdragen tot een existentiële crisis in de hele regio. De verklaring stelt vervolgens dat ‘alleen gelijke rechten, inclusief burgerschap, rechtvaardigheid en waardigheid voor allen, zonder discriminatie op grond van religie of ras’ dit kan herstellen. Maar, ‘helaas daagt de werkelijkheid op de grond in verschillende landen in het Midden-Oosten deze visie uit. Het ‘recht op zelfbeschikking van het Palestijnse volk’ wordt nog eens onderstreept. De bezetting sinds 1967 en de Israëlische nederzettingen worden nogmaals aangemerkt als ‘illegaal volgens internationaal recht en dienen te worden beëindigd’. Een ‘rechtvaardig, alomvattend en duurzaam vredesakkoord’ is nodig – zo stelt de Assemblee – ‘om de veiligheid van zowel de Palestijnen als de Israëliërs te garanderen’ en ‘Discriminatie van Palestijnen is openlijk en systemisch’. Van verschillende kanten werd er tijdens de Assemblee op aan gedrongen dat de Wereldraad zou uitspreken dat het beleid van de Staat Israël – zowel jegens de Arabische minderheid als het Palestijnse volk – neerkomt op ‘apartheid’. Dit stuitte echter op weerstand van andere deelnemers die een dergelijke uitspraak als niet ‘behulpzaam’ kwalificeerden bij het vinden van een politieke oplossing.
2022-60 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 17 Uiteindelijk werd in de verklaring ‘Zoeken naar Gerechtigheid en Vrede voor Allen in het Midden-Oosten’ als weergave van een feit volgende zinsnede opgenomen: ‘Recent hebben vele internationale, Israëlische en Palestijnse mensenrechtenorganisaties en juridische instanties het beleid en de acties van Israël omschreven als neerkomend op “apartheid” volgens internationaal recht.’ De verklaring vervolgt door te stellen dat ‘In deze Assemblee er kerken en gedelegeerden zijn die er een sterke voorstander zijn van het gebruik van deze term als zijnde een nauwkeurige beschrijving van de werkelijkheid van de mensen in Palestina/Israël en de situatie in termen van internationaal recht, terwijl anderen dit niet gepast, niet behulpzaam en pijnlijk vinden. We zijn het hierover niet eens. Wij moeten verder met dit vraagstuk worstelen, terwijl wij blijven samenwerken tijdens deze pelgrimage van gerechtigheid en vrede. Wij bidden dat de Wereldraad een veilige plek zal blijven voor zijn lidkerken voor gesprek en samenwerking bij het zoeken naar waarheid en van het werken aan een rechtvaardige vrede voor alle mensen in de regio’. Verderop in de verklaring wordt de Wereldraad echter opgeroepen om ‘de gevolgen van de (desbetreffende) recente rapportages van B’Tselem, Human Rights Watch en Amnesty International te onderzoeken, te bespreken en te onderscheiden op welke wijze zijn bestuurlijke organen hierop op gepaste wijze kunnen reageren.’ 6. Balans Tijdens de Assemblee heb ik ook bijdragen geleverd aan een viertal van de vele workshops. Onder meer samen met Renke Brahms en Dirk Harmsen over nucleaire ontwapening, met Ralf Becker en Marie-Noëlle Koyara over inclusieve veiligheid in Europa en Afrika, over het rechtvaardig delen van schaars wordende grondstoffen en een panel over kerkelijk spreken over klimaatsverandering en duurzaamheid georganiseer door CEC en Wereldraad. Over de tweede dag van de Assemblee schreef ik een “blog” op de website van de Raad van Kerken. Daarin uitte ik zorgen over een voorstel van de (wnd) secretaris-generaal van de Wereldraad, Dr. Ioan Sauca, om de Pelgrimage van Gerechtigheid en Vrede voortaan Pelgrimage van Gerechtigheid, Verzoening en Eenheid’ te noemen. Het collectieve geheugen is helaas kort! Vergeten wordt maar al te snel dat de Decade Geweld Niet Gewild/
18 Ir. Kees Nieuwerth Perspectief ‘Decade to Overcome Violence’ uitmondde in de Internationale Oecumenische Vredesconvocatie over Rechtvaardige Vrede in Kingston. Tijdens de Assemblee van Busan lag daarom een voorstel op tafel om op basis van dat breed gedefinieerde én gedragen begrip Rechtvaardige Vrede samen op een Pelgrimage van Rechtvaardige Vrede te gaan tot de volgende Assemblee. In Busan werd dat alweer teruggebracht tot een Pelgrimage van Gerechtigheid én Vrede…. Nu werd zelfs voorgesteld ook dat weer te wijzigen op een wijze die mij het gevoel gaf dat hier sprake is van een soort devaluatie van het paradigma van de Rechtvaardige Vrede… Dat bij die nieuwe Pelgrimage van Gerechtigheid, Verzoening en Eenheid bovendien het risico groot is dat die benaming leidt tot een meer inwaartse blik van de lidkerken. En dat was nu juist niet de bedoeling van de pelgrimage afgekondigd in Busan: daar gaat het om de dienst aan de wereld! Het gaat om het bouwen aan rechtvaardige vrede. Zoals echter uit mijn voorgaande analyse van het verdere verloop van de Assemblee in Karlsruhe blijkt is er echter wel degelijk ook gesproken vanuit het gezamenlijk gedragen begrip van Rechtvaardige Vrede bij het worstelen met vragen van oorlog en vrede. Dat relativeert – ten dele – mijn zorg over de eerste twee dagen én bovengenoemd voorstel om de Pelgrimage een ander focus te geven. Er werden in Karlsruhe – naast de eerdergenoemde verklaringen – ook nog een mooie meer theologische verklaring (Unity Statement) en een heel goede verklaring over klimaatverandering en duurzaamheid (The Living Planet: Seeking a Just and Sustainable Global Community’) aangenomen, waarop ik in dit verband niet nader in ben gegaan. Alle genoemde verklaringen staan overigens op de website van de Raad van Kerken. 7. Mooiste momenten Als nu gevraagd wordt wat heeft jou het meest geraakt gedurende deze Assemblee dan waren dat twee momenten. Ten eerste de toespraak van de secretaris-generaal van Religies voor Vrede, Professor Azza Karam. Over het thema van de Assemblee zei zij dat in haar overtuiging die liefde van Christus voor de hele wereld en dus ook voor haar als moslima bestemd was. Wat haar betreft was Jezus ook voor haar gestorven en opgestaan…. Voorts ‘dat Religies voor Vrede
2022-60 Vredesvraagstukken hoog op de agenda van de Wereldraad 19 en de Wereldraad de morele verantwoordelijkheid delen dat we niet toestaan dat religie wordt misbruikt door de politiek voor het voeren van oorlog. Politici presenteren oorlog als de meest makkelijke optie, maar oorlog IS GEEN optie’. Ik was zeer geroerd door haar woorden/getuigenis. Ten tweede het feit dat – net als in Busan – een broeder uit Taizé (br. Alois) vertelde hoe in deze oecumenische gemeenschap – net als op de Assemblee – nog altijd mensen uit veel verschillende landen samenkomen om samen te bidden en te vieren. Hij zei: ‘we zijn allen de gasten van Christus’ en herinnerde ons er aan dat ‘eenheid nooit bereikt kan worden met behulp van concepten en woorden alleen’. Daarom vroeg hij ons nu – eindelijk – tenminste maar eens één minuut stil te zijn. Waarna hij ons vroeg samen Laudate Omnes Gentes te zingen! Dat was weer eens zo’n ‘gevoelde eenheid’ in plaats van ‘geformuleerde eenheid’ voor mij. Aartsbisschop Justin Welby refereerde hieraan tijdens een sessie over christelijke eenheid door te zeggen: Onze Broeder uit Taizé zei het (daarmee) allemaal!
20 Perspectief GETI en Body Politics Renate Japenga In augustus 2022 nam ik deel aan de Global Ecumenical Theological institute van de Wereldraad van Kerken. Een programma voor jonge theologen van over de hele wereld over thema’s van rechtvaardigheid en verzoening. De programma’s van GETI zijn verbonden met bijeenkomsten van de Wereldraad van Kerken. Dit jaar was dat de Assemblee van de Wereldraad in Karlsruhe. Ik heb me aangemeld omdat de internationale oecumenische theologische wereld een plek is waar ik geïnspireerd en hoopvol weer vandaan kom. Omdat ik al een aantal keren met een internationaal oecumenisch programma heb meegedaan, kom ik ook bekenden tegen. Dat is zo bijzonder, het raakt me. Je deelt een korte tijd intensief je tijd met elkaar. Daarna ga je weer naar je eigen leven thuis. En als je elkaar dan weer tegenkomt dan voel je hoeveel mooie gesprekken je onbewust met je meedraagt. GETI begon met een online fase van vier weken waarin je met je studiegroepje sprak over de gelezen literatuur rondom 5 thema’s op het gebied van gerechtigheid. Daarna volgden twee weken in Karlsruhe waar we lezingen kregen, in ons studiegroepje verder spraken en deelnamen aan de Assemblee zelf. De thema’s van GETI zijn relevant in een onrustige wereld waar er zoveel lijden is. Het ging over: Healing memories, Kairos for creation, witness from the margins, engaging with plurality, body politics en artificial intelligence. In alle thema’s hoorden we de ervaringsverhalen van participanten van over de hele wereld. Dat maakte dat de thema’s betekenis kregen, omdat we onze eigen contexten ermee bevroegen. Het was niet gemakkelijk. Het horen van de verhalen en het nadenken met elkaar over het onrecht in de wereld is intensief en af en toe pijnlijk. Vooral als je nadenkt over de verantwoordelijkheid van landen door een geschiedenis van kolonisatie, imperialisme en
2022-60 GETI en Body Politics 21 slavernij. En dat dit nu nog impact heeft op het dagelijks leven. Dat de verandering van het klimaat in delen van de wereld al zulke verwoestende gevolgen heeft terwijl in Nederland soms de urgentie nog niet gevoeld wordt. Het maakt af en toe ook moedeloos. Hoe komen we tot een betere wereld? Dat visioen van de Heerschappij van God op aarde? Hoe komen we daar? Ik was al een tijdje aan het worstelen met de vraag: Hoe houd je hoop in een wereld vol lijden en pijn, waarin de mensen met macht of geld schijnbaar niet van plan zijn om het beste te zoeken voor alle mensen? Voor mij ook een reden om naar een internationaal oecumenisch programma te gaan, want met zoveel verschillende perspectieven is er vast iemand die het weet. Toch? Een van de thema’s trok mij in het bijzonder, dat was body politics. Het gaat over lichamen. Over ons lijf. Het lichaam dat God gemaakt heeft. We dachten na over alle manieren waardoor je lichaam ervoor zorgt dat andere mensen een oordeel of vooroordeel over je hebben, met alle gevolgen van dien. Het gaat bijvoorbeeld over hoe we ziekte en gezondheid definiëren. Dat is verschillend in elk land. In Nederland kennen we een hoge mate van verantwoordelijkheid toe aan mensen om hun lichaam gezond te houden. En als dat niet lukt, dan vragen we ons af of je toch zelf nog iets had kunnen doen. Je moet sporten, of meer sporten, gezonder eten, diëten, meer beweging, meer frisse lucht, niet steeds zittend werken maar afwisselen met staan. Wanneer is een lichaam goed genoeg? Een ander aspect is hoe een witte huidskleur snel geassocieerd wordt met goed of beter. We noemen dat witte superioriteit. Het effect ervan is dat iemand met een zwarte huidskleur gewantrouwd wordt of voor minder wordt aangezien. In ons hoofd zitten onbewuste ideeën over mensen. In de (witte, West-Europese) theologie zitten deze ideeën ook en daarmee ook in onze kerken. De slavernij is lange tijd verdedigd door de theologie van Cham: Cham, de zoon van Noach was vervloekt, mensen van kleur waren afstammelingen van hem en daarom was de slavernij gerechtvaardigd. Op een gegeven moment was er wel een gedachte dat door Jezus alle mensen vrij waren. Maar dat gedeelte was uit de Bijbel gescheurd die aan totslaafgemaakten werd gegeven (anders zouden ze in opstand komen). Ook werd er gezegd dat zwarte mensen eigenlijk geen echte mensen waren. Deze ideeën hebben tot op de dag van vandaag impact. Nederland is een land dat een
22 Renate Japenga Perspectief onverwerkt verleden van kolonisatie en slavernij met zich meedraagt. En er zijn mensen die daar de gevolgen van ondervinden in vormen van (institutioneel) racisme en discriminatie. We kunnen pas met elkaar verder als we dit verleden onder ogen zien, de herinneringen helen en proberen het beter te doen. Het lichaam houdt de herinneringen vast. Een laatste aspect van het thema dat ik wil belichten is het genderaspect. Het is iets waar ongeveer de helft van de wereldbevolking mee te maken heeft: je vrouw-zijn dat ervoor zorgt dat je niet altijd in vrijheid kan kiezen wat je zou willen. We zien het in Iran waar vrouwen niet zelf mogen kiezen wat ze aantrekken maar worden verplicht om zich te bedekken. Andersom zie je ditzelfde in een andere vorm in landen waar vrouwen zich niet mogen bedekken. Anderen beslissen voor vrouwen wat zij wel en niet mogen. Het beslissen voor vrouwen wat zij wel en niet mogen, zorgt ervoor dat veel vrouwen geen vrije keuze kunnen maken in hoe zij van betekenis kunnen zijn in hun leven. Het gebeurt waar vrouwen geen toegang hebben tot een taak waar zij zich toe geroepen voelen. Het zit ook in de verwachtingen van vrouwen in de maatschappij. En dan is het nog het gevaar dat je loopt als vrouw op seksueel misbruik omdat je grenzen niet gerespecteerd worden. Of omdat je als vrouw niet wordt gezien als mens maar meer als object. Pastor Mary Grace Jamin schreef naar aanleiding van dit thema een gedicht vanuit haar context op de Filipijnen.
2022-60 GETI en Body Politics 23 HE IS MORE THAN In the beginning, God created women and men And everything in between The image of the Beautiful God is them From the inside to the hem. Wondering where the world went wrong Women became lower than men Put inside a box of dos and don'ts Can't complain anymore. Standards and norms we're formed Ideals of and for women were born Freedom to express and to be herself Is either a sin or a rebellion. From the way she dresses to the way she moves She should act like a woman and be demure Skirts and dresses should be her thing And eventually, settle down and get a ring. She is more than anything that the world tells Let her decide for her future and body Let herself be free of rules and dominion She is more than this and that and all your opinions. She is more than your words about her She is more than your preconceived notion She is more than the culture and tradition For she knows her worth and should be herself with no condition.
www.oecumene.nlRkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=