Perspectief 2021-55

2021-55 Theosis toen en nu 11 Andere auteurs hebben tegenover het naar hun smaak geïsoleerde individu van het moderne, seculiere liberalisme een sterker accent gelegd op de mens als een sociaal wezen en lid van een gemeenschap. Deze gemeenschap was in eerste instantie de christelijke kerk, bezien vanuit de visie van bijvoorbeeld de protagonisten van de zogenaamde “neopatristieke renaissance”, zoals Georgij Florovskij. Een erfgenaam en scholier van Florovskij, die deze visie van de kerk als een gemeenschap gekenmerkt door liefdevolle communicatie (communio, koinonia) met God en met elkaar verder had uitgewerkt, was de Griek Ioannis Zizioulas, over wie wij bij ander gelegenheid nog meer zullen horen. In meer politiek opzicht zag ook de Griekse filosoof Christos Yannaras onder meer de verwezenlijking van mensenrechten alleen gewaarborgd in een “gemeenschap die gebaseerd is op de waarheid”. Zelfs als dit niet onmiddellijk voor de hand ligt: wij kunnen hier misschien opnieuw bepaalde parallellen identificeren, omdat ook volgens de Westerse politieke filosoof Hannah Arendt de mens eigenlijk alleen rechten heeft die hem door een gemeenschap als politieke eenheid zijn toegekend. Het “recht om rechten te hebben”, zoals ze dat noemde, komt dus in feite neer op het recht om bij een gemeenschap te behoren. Maar is zo’n gemeenschap die door het toekennen van rechten de menselijke waardigheid herkent niet juist een “gemeenschap gebaseerd op de waarheid”? Deze visies impliceren in elk geval niet dat de “waardigheid van de mens” nu vervangen wordt door een “waardigheid van een communiteit”, veeleer dat de mens een gemeenschap nodig heeft om zich als mens te kunnen ontwikkelen. Dat betekent vooral dat “vergoddelijking” alleen in volledige omvang mogelijk is voor de mens als lid van een gemeenschap. Het gaat dus ook niet om rechten voor een groep of collectief in plaats van een individuele mens. In meer moderne voordrachten van Orthodoxe theologen verschijnt deze optie met opzicht naar mensenrechten dan wel af en toe, maar dat berust, grof gesproken op een misverstand zowel van de mensenrechten alsook van de tot nu genoemde Orthodoxe theologen en filosofen. Maar hoe moet dan een dergelijke “gemeenschap gebaseerd op de waarheid” in feite eruitzien – zij het de kerk, zij het een andere sociale groep of politieke eenheid? Orthodoxe theologen hebben met een antwoord op deze vraag ook naar een adequate reactie gezocht op sociale en economische problemen van de moderne tijd. Kort gezegd, zij

RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=