Perspectief 2021-51

2021-51 Willebrands en het jodendom – een gegroeide verstandhouding 23 Ook later was Willebrands eerder traditioneel katholiek in zijn denken over het jodendom dan een pionier. De pioniers in Nederland waren te vinden in de Katholieke Raad voor Israel , 1951 opgericht, maar het eerste initiatief werd genomen door Marga Klompé, later eerste vrouwelijke minister en Anna de Waal, eerste vrouwelijke staatssecretaris. Zij waren lid van het Katholiek Vrouwendispuut , een initiatief om vrouwen in de politiek te promoten, hetgeen kennelijk ook slaagde. Ramselaar nam het initiatief over, maakte het meer kleri- kaal, maar ook katholiek salonfähig. Hij betoonde zich een pionier, onder invloed van Miriam Rookmaaker-van Leer, ook al lid van het Katholiek Vrouwendispuut en zelf een katholieke bekeerlinge van joodse huize. De vatenfabrikant Bernard van Leer was haar oom, de bekende protestantse theologe Ellen Flesseman-van Leer haar zuster, beiden nichten van de onstuimige bekeerlinge Franciska van Leer. 2 Erkenning van Israël Ramselaar wees op de existentiële betekenis voor joden van de net opgerichte staat Israël. Dat ging Willebrands veel te ver. Hij wilde een strikt onderscheid handhaven tussen religie en politiek. Dat probleem dook ook weer op bij de latere concilieverklaring Nostra Aetae , waarin niet over de Jodenvervolging en ook niet over de staat Israël werd gesproken. Beide thema’s stonden wel centraal in een overleg dat Ramselaar in Apeldoorn in 1960 had ge- organiseerd met internationale pioniers van het joods-christelijke gesprek, bijna allemaal bekeerlingen. 3 Kennelijk kon een nieuwe koers in de kerk ten aanzien van het jodendom niet op eigen kracht worden ingeslagen; de joodse ervaring was nodig. De bijeenkomst van Ramselaar stuurde een geheim memorandum naar Rome. 4 Ik heb het teruggevonden in de geheime archieven van het Vaticaan. Het bleef niet voor niets geheim: het was zijn tijd dertig jaar vooruit wat de katholieke kerk betreft. De bestemming van het jodendom lag in de katholieke kerk, meende Willebrands, en een eigen staat past eigenlijk niet in de theologie van een zwervend jodendom, dat zijn thuis in de kerk niet kan vinden. Deze theologie verdween door het Tweede Vaticaans concilie ook bij Willebrands. Kenmerkend is dat hij zich afzijdig had gehouden van de bijeenkomst van pioniers, maar diezelfde pio- niers vervolgens had weten te binden aan het Romeinse Secretariaat voor de Eenheid in Rome, waarvan hij in 1960 de leiding kreeg. 5