Perspectief 2020-48

10 Prof. dr. Fred van Iersel Perspectief Hebben we wellicht de dood niet alleen succesvol bestreden maar ook verdrongen, col- lectief en individueel? Onze cultuur heeft in elk geval al enige decennia een welvaarts- en welzijnspeil bereikt dat de vraag naar zingeving tot de kers op de taart maakte. Een klassiek voorbeeld van de diepe invloed van welvaart op cultuur is het culturele succes van de behoeftepiramide van de motivatiepsycholoog Maslow. Volgens Maslow dienen mensen eerst hun fysieke le- vensbehoeften te vervullen, dan de psychosociale, en pas op de top van de piramide komen de ´zelfactu alisatie´ en de ‘zelftranscendentie’: de ke rs op de taart. Eeuwenlang leefden mensen echter met een mensbeeld dat hieraan precies tegengesteld was: de zin- geving maakt het voorzien in de andere behoeften zinvol, en draagt bovendien in constitutieve zin bij aan geestelijk welzijn. Dan staat de piramide van Maslow dus op zijn kop. Inmiddels zijn welvaart en w elzijn zo aanlokkelijk geworden dat we ze ‘eeuwig’ willen voortzetten; ze stellen ons prima in staat tot zelfactualisatie (niveau 5 bij Maslow) en jezelf overstijgen (niveau 6 bij Maslow). Maar er is een keerzijde: dat je de mens en zijn cultuur met deze visie op zingeving en motivatie in zijn geestelijke weerbaarheid aantast. Precies dit ontdekken we nu ineens in de coronacrisis. Zingeving blijkt niet de kers op de taart, maar een voorwaarde voor probleemoplossing. Daarom staat ‘ resilience’ (weerbaarheid) nu overal hoger op de cultuurpolitieke agenda. Deze veerkracht is een sleutelcomponent in zingeving. De mens die deel uit maakt van een cultuur die uitg aat van Maslow’s pira- mide is niet weerbaar, niet ‘ resilient’. 4 Eeuwig leven? Een cynische samenvatting van de toepassing van de motivatietheorie van Maslow op onze cultuur zou kunnen luiden: welvaart versterkt de secularisatie, en secularisatie ver- sterkt de verdringing van de dood, en laat mensen het zelf, en vooral de self control voorop stellen. Maar t egen de tijd dat ze zichzelf kunnen actualiseren en zelfs ‘overstijgen’ is zowel God als de letterlijk arme ander al lang als bron van zingeving uit het zicht verdwenen; denk daarbij aan de zieke in krottenwijken elders in de wereld, de dakloze, of de onzicht- bare buitenlandse flexwerker die met 8 anderen in een kleine kamer woont, en de