Perspectief 2019-46

2019-46 Spirituele oecumene als oecumene van hart, hand en hoofd 75 kunnen betekenen in deze wereld. Spirituele oecumene kan niet anders dan ook materiële oecumene zijn. Die term 'materieel' komt vaak terug in het werk van de Duitse filosoof Ernst Bloch. Zijn hoofdwerk, Das Prinzip Hoffnung, heeft mij sterk geïnspireerd. In dit lijvige werk gaat Bloch in de geschiedenis van de mensheid op zoek naar sporen van hoop op dat wat zich nog niet volledig heeft gemanifesteerd, maar wat wel al, in aanleg, aanwezig is. Das Unabge- goltene , noemt hij het. In het Nederlands zou je misschien zeggen: Dat wat nog niet verzilverd is. Bloch doorzoekt daarvoor, zoals gezegd, de volle breedte van het menselijk bestaan. Hij onderzoekt de verschillende religies, maakt een tocht door de wereldliteratuur, gaat langs de muziek, de architectuur, de beeldende kunst, legt zijn oor te luisteren bij de grote en kleine verhalen, zoekt in sagen, legendes en sprookjes, kortom: Spit de geschiedenis door naar die tekenen en uitingen van wat wij, als christenen, het Koninkrijk van God, zouden noemen en doet daar in honderden pagina's verslag van. Want die tekenen zijn overal te vinden, zoals Jezus ons ook al leerde. Nou was Ernst Bloch geen christen, maar een Duitse neomarxist, geboren aan het einde van de 19e eeuw. Hij noemde zichzelf een atheïstische theoloog. 'Ich bin ein ataist' zei hij al, als kleine jongen, niet precies wetend hoe je het woord uitspreekt, maar wel al een vermoeden hebbend van de betekenis. Niet christelijk dus, niet gelovig in de specifieke zin van het woord, maar met eenzelfde gerichtheid van het hart als vele gelovigen in deze wereld. 'Het komt erop aan' zegt Bloch 'het hopen te leren.' De hoop is wat ons gaande houdt. De hoop speurt onvermoeibaar naar toekomst. 'De hoop is verliefd op het lukken, niet op het mislukken'. Die hoop mag en moet dus ook concreet worden, een materiële basis krijgen. Want, zoals Bloch elders zegt: Filosofen moeten de wereld niet interpreteren, maar veran- deren. Met zijn eigen, imposante, geëngageerde oeuvre, met als middelpunt de hoop, wilde hij zelf ook een bijdrage leveren, aan die verandering. En gaf daarmee tevens een grote impuls aan theologen van de hoop, zoals Jürgen Moltmann.