Perspectief 2019-45

Perspectief 16 Ioannis Zizioulas, Gemeenschap en andersheid, Theologie van de persoon persoon geeft aan dat de beschouwing over het persoon-zijn en gemeenschap een trini- taire invalshoek heeft. De Drie-eenheid van God vormt in dit boek het paradigma van persoon-in-relatie zoals dat in de antropologie (mens als beeld Gods) en ecclesiologie (kerk als plaats waar gemeenschap en andersheid ten volle wordt gerealiseerd) gestalte krijgt. Ik kan niet laten om hier te wijzen op een vergelijkbare visie op relationaliteit en persoon die te vinden is bij enkele vertegenwoordigers van de Nederlandse thomistische traditie in de filosofie. Zo speelt het thema van de intersubjectiviteit een belangrijke rol in het denken van de dominicaan Chr. B. Barendse, in leven hoogleraar filosofie aan de Universi- teit van Amsterdam. 1 Evenals Zizioulas verdedigde Barendse een relationele ontologie, gebaseerd op de ‘relatieve oppositie’, een vorm van oppositie die door Thomas van Aquino toegepast wordt op de trinitaire veelheid en andersheid binnen de eenheid van God. Het belangrijke inzicht dat de eenheid van het zijnde niet per se de relatie tot de ander, en dus veelheid, hoeft uit te sluiten is iets dat Barendse met Zizioulas gemeen heeft. Volgens de formulering van de filosoof Hollak, op dit punt geïnspireerd door Barendse, moet men zeggen dat “eenheid veelheid insluit en dat de hoogste eenheid de andersheid niet uitsluit maar eenheid met het andere is, dus samenzijn.” 2 Wat hij hier op het oog heeft is in het bijzonder het persoon-zijn van God dat bestaat in het ‘tot-elkaar-zijn’ waarbij het ene subject ‘in’ het andere is en juist daardoor zichzelf constitueert in zijn onvervreemd- bare eigenheid. We kunnen dus zeggen dat de kerngedachte van het boek van Zizioulas niet geheel vreemd is aan het recente thomistische denken in Nederland, en dat hier ook een verbinding wordt gelegd met de theologische leer van de Triniteit. In het vervolg van deze verkenning van het boek van Zizioulas zal ik drie centrale thema’s kort bespreken, te weten de andersheid, de persoon, en als laatste de dood. 1. Andersheid Een belangrijk sleutelwoord in het boek van Zizioulas is ‘andersheid’. Het woord maakt deel uit van de titel. Het is een woord dat door zijn hoge abstractiegraad lastig is. Een filosoof zou zeggen: alles is iets anders. Daarmee druk je een elementair onderscheid uit:

RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=