Perspectief 2018-41

Perspectief 34 De Kerk als sacrament Dr. Ton van Eijk 1. ‘Opstap’ Ik heb in mijn boek Teken van aanwezigheid (2000) een heel hoofdstuk (56 pp.) besteed aan het thema ‘de Kerk als sacrament’. In zijn een tiental jaar later verschenen ecclesiologie ( Katholische Kirche. Wesen Wirklichkeit Sendung , 2011/1) is Walter Kasper er heel wat sneller mee klaar. Hij brengt het ter sprake in deel II (Grundzüge katholischer Ekklesiologie) in een ruim drie bladzijden tellende sub- paragraaf (126-129) getiteld Kirche als universales Sakrament des Heils, een uitdrukking ontleend aan LG 48. In de tijd na Vaticanum II hebben veel (rooms-)katholieke theologen over het onderwerp nagedacht en geschreven. Tegelijk moet worden vastgesteld dat het weinig tot de verbeelding van de gelovigen heeft gesproken. Dat was wel het geval met de uitdrukking ‘volk van God’. Die liet zich makkelijk verbinden met gedachten en praktijken die ook maatschappelijk breed werden gedeeld, zoals verantwoordelijkheid, medezeggenschap, inspraak, democratisering. Dat beeld gaf ook de gewone gelovige het idee dat de Kerk van hem/haar is en dat hij/zij mede die Kerk draagt. Aan ‘volk van God’ werd vaak de kwalificatie ‘onderweg’ toegevoegd, waardoor er ruimte kwam voor voorlopigheid en historiciteit. Het thema van de sacramentaliteit van de Kerk is door de gemiddelde gelovige nauwelijks gerecipieerd. Het was het doorsnee katholieke kerkbegrip tamelijk vreemd en is, aldus Kasper, theologische Gelehrtensprache gebleven (126) en zal dat ook in de toekomst blijven (129). Nog één keer brengt Kasper het thema met zoveel woorden ter sprake tegen het einde van deel II en van zijn boek, in een sub-paragraaf van tweede bladzijden getiteld Kirche als eschatologisches Zeichen. Hier vermijdt hij de controversieel gebleken term ‘sacrament’ en geeft de voorkeur aan ‘teken’. De Kerk is ‘quasi-sakramentale