Perspectief 2014-24

2014-24 De dynamische receptie van het Concilie van Trente binnen de Kerk van Utrecht13 Reag eer de loop van de daaropvolgende decennia de leer en discipline, het uitgangspunt voor de Katholieke Kerk in de Lage Landen. Paradoxaal genoeg schiep juist het zich doorzetten van de protestantse Reformatie in de Lage Landen hiervoor (een deel van) de voorwaar- den: door het verdwijnen van een aantal belanghebbenden werd het invoeren van de regelgeving eenvoudiger. Tegelijkertijd betekende de kwetsbare positie van katholieke kerkelijke gezagsdragers, zoals de aartsbisschop van Utrecht (c.q. apostolisch vicaris) dat deze niet met al te veel geweld dingen kon doorzetten, daar hij afhankelijk was van de (vrijwillige) ondersteuning van gelovigen. 9 Tegelijkertijd waren er door de post-reforma- torische situatie ook contextuele aanpassingen nodig. Zo voerde apostolisch vicaris Johannes Baptista van Neercassel in dat ook huwelijken voor de wereldlijke magistraat (geldig) gesloten konden worden, iets wat ondersteuning van Romeinse autoriteiten en in het pauselijk indult Matrimonia quae van Benedictus XIV van 4 november 1741 ook van de paus kreeg. 10 In de liturgie en vroomheid van de katholieken in de Noordelijke Nederlan- den werd – op den duur – ook de liturgie die in opdracht van het Concilie van Trente ontwikkeld werd ingevoerd, zij het in voortdurende dialoog met lokale tradities, de mo- gelijkheden van een kerk die een ondergronds bestaan moet leiden, en de invloed van liturgisch (neo-)gallicanisme. 11 Het Tweede provinciaal Concilie van Utrecht (1763) Een verdere stap op de weg van de receptie van het Concilie van Trente binnen de katho- lieke kerk in de Lage Landen, die vanaf 1723 een bestaan zonder gemeenschap met Rome van de besluiten van het eerste provinciaal concilie van Utrecht vond pas plaats in 1787, zie: J. le Plat (red.), Monumentorum ad historiam concilii Tridentini amplissima collectio VII-I (Leuven: Ty- pographia academica, 1878), 101-124. 9 Zie hierover, e.g. Charles H. Parker, Faith on the Margins: Catholics and Catholicism in the Dutch Golden Age (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2008) , 16-24. 10 Zie: Hallebeek, Recht , 126, Parker, Faith , 63-68. Dit indult kreeg ook een bredere receptie, e.g. kardinaal Frings refereerde eraan op het Tweede Vaticaans Concilie, wat de oud-katholieke waar- nemer, de Nederlander Peter J. Maan, natuurlijk opviel. Zie over dit laatste: Peter-Ben Smit, ‘Oud- katholieke waarnemers op het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965),’ Trajecta 22 (2013), 29- 56, 37. 11 Zie, e.g., Koenraad Ouwens, ‘Het feest van de mensenvissers: tussen Rome en Parijs ligt de weg naar Utrecht in: Jan Hallebeek/Bert Wirix (red.) Met het oog op morgen: Ecclesiologische be- schouwingen aangeboden aan Jan Visser (Zoetermeer: Boekencentrum, 1996), 115-148.