Perspectief 2014-23

2014-23 59 De vernieuwing van catechese en catechismus in de Nederlanden ten tijde van het Concilie van Trente Dr. Marcel Gielis Volgens een tot voor kort vrij algemeen aanvaarde opvatting over de geschiedenis van de catechese ligt de Reformatie en meer bepaald Luther aan de basis van de catechismus. Van ka- tholieke zijde zou hier dan op gereageerd zijn eerst door Petrus Canisius en vervolgens door het Concilie van Trente, dat op- dracht gaf de Catechismus Romanus samen te stellen. Op basis van de ‘catechismus van Trente’ zouden dan als onderdeel van de contrareformatorische actie van de Kerk diocesane catechis- mussen zijn uitgevaardigd. Een onderzoek naar catechismussen die reeds sinds de late Middeleeuwen in omloop wa- ren in de Nederlanden geeft echter een ietwat ander beeld 1 . Reeds lang vóór het optreden van Luther vaardigden bisschoppen instructies uit voor de catechese en zelfs complete catechismussen. Zowel Luther als Canisius en de Catechismus Romanus staan in een tradi- tie die teruggaat tot diep in de Middeleeuwen. En wanneer dan althans in de Mechelse kerkprovincie in het kader van de post-tridentijnse katholieke hervorming een catechismus wordt uitgevaardigd, sluit die sterk aan bij een eigen Nederlandse traditie en is die slechts in beperkte mate beïnvloed door de Catechismus Romanus . Om dit alles aan te tonen zal ik in de deze bijdrage in een eerste deel catechetische in- structies en catechismussen in de Nederlanden van vóór de Reformatie bespreken en ook een blik werpen op Luthers catechismussen. Vervolgens zal ik in een tweede deel ingaan op wat in het Concilie van Trente gezegd is over catechese en op de Catechismus Romanus . Om de invloed van de tridentijnse bepalingen en de op last van het concilie uitgevaardigde 1 Marcel Gielis en Jan Jacobs, ‘De Katechismus van de Katholieke Kerk onder de catechismussen’, in: Ad Brants en Henk Witte, In spanning: de Katechismus van de Katholieke Kerk gesitueerd , Baarn: Gooi & Sticht, 1998, p. 82-105. In dit artikel vindt men verdere verwijzingen naar relevante literatuur.