Perspectief 2012-15

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, nr. 15, april 2012 3 IJstijd in plaats van een ‘rijke oogst’? Rooms-katholiek e en Russisch-orthodoxe Kerk in oecumenische dialoog door Alfons Brüning ‘Een rijke oogst’ heeft kardinaal Walter Kasper, de voorzitter van de pauselijke Raad voor de Eenheid van de Christenen, de vruchten van de oecumenische dialoog in de laatste 30 à 40 jaren onlangs genoemd. 1 Wat hij zo hoopvol resumeerde, zijn echter de vruchten van een oecumenische dialoog met uitsluitend westerse kerken. De orthodoxen kerken van het (Europese) oosten spelen, vreemd genoeg, in deze inventarisatie geen rol. Men mag misschien aannemen, dat dit met enige opzet is gebeurd. De hoogste representant van de Heilige Vader inzake oecumene zal zich vermoedelijk wel bewust zijn van de verschillen die tussen een oecumene in het westen en een dialoog met de kerken van het christelijke oosten bestaan 2 . Nader bekeken is het de vraag of in dit laatste opzicht in gelijke mate van ‘een rijke oogst’ mag worden gesproken. Met name in de relaties met de Russisch- orthodoxe Kerk was in de afgelopen jaren dikwijls sprake van een ‘ijstijd’, van een klimaat dat nauwelijks bijzondere vruchten zou laten verwachten. Een hoopvol begin Dat leek enkele decennia geleden nog helemaal anders te zijn. Al sinds het Tweede Vaticaans Concilie was er sprake van ‘zusterkerken’. Men ging ervan uit, dat de Rooms- katholieke Kerk met de oosterse kerken duidelijk meer gemeen heeft dan met andere takken van het christendom, zoals de opvatting over het kerkelijk ambt en de apostolische successie, verder de sacramenten en in het bijzonder de eucharistie (werkelijke tegenwoordigheid) en de positie in een aantal morele kwesties. De basis voor vooruitgang in de oecumene leek dus al op een puur theologisch vlak uitzonderlijk goed. Op deze basis is dan ook al in 1979 een commissie, met de enigszins omslachtige naam Gemengde Internationale Commissie voor de theologische dialoog tussen de Rooms-katholieke Kerk en de Orthodoxe Kerk, op initiatief van paus Johannes Paulus II haar beraad begonnen. “Het was inderdaad onze wens uit te gaan van wat we gezamenlijk hebben en dit dan zo verder te ontwikkelen, dat we van binnen uit en stap voor stap alle punten zouden aanraken, waarover we nog geen overeenkomst hebben”, leest men in de programmatische inleiding van het eerste document van deze commissie, over de eucharistie, dat in 1982 werd gepubliceerd. 3 Meerdere orthodoxe kerken hadden jaren eerder reeds als bezoekers en waarnemers aan het Tweede Vaticaans Concilie deelgenomen, waaronder ook de Russische-orthodoxe Kerk. Haar relatie met de Rooms-katholieke Kerk leek bovendien nog bijzonder goed te zijn. Een van de hoogste kerkleiders van de Russisch-orthodoxe Kerk, en tevens een hoofdfiguur bij haar oecumenische activiteiten in de jaren zestig en zeventig, metropoliet Nikodim van Leningrad, had zijn proefschrift aan de Geestelijke Academie van Leningrad geschreven over paus Johannes XXIII en diens verdiensten voor de verbetering van de wederzijdse verhoudingen tussen de oosterse en de Rooms-katholieke Kerk. 4 Hij hechtte sindsdien altijd een bijzondere betekenis aan de contacten met het Vaticaan. Hij overleed onverwacht 1 W. Kasper, Een rijke oogst. De vruchten van de oecumenische dialoog. Uitgeverij van Berne / Katholieke Vereniging voor Oecumene, Heeswijk, 2011 2 J. Oeldemann, Die Komplementarität der Traditionen. Grundlagen, Problemfelder und Perspektiven des ökumenischen Dialogs mit der Orthodoxie. In: Catholica , nr. 56 (2002) blz. 44-67 3 Das Geheimnis der Kirche und der Eucharistie im Licht des Geheimnisses der Heiligen Dreifaltigkeit. Dokument der Gemischten Internationalen Kommission für den theologischen Dialog zwischen der Römisch-Katholischen Kirche und der Orthodoxen Kirche. München, 1982. De originele tekst in het Frans is verschenen in Episkepsis nr. 277, blz. 12-20. i e http://www.moehlerinstitut.de/sites/ger/12orthog/orthodkathdial.pdf 4 Een samenvatting werd gepubliceerd in het journaal van het Moskouse Patriarchaat (Zjurnal Moskovskoj Patriarchii, JMP), 1970, nr. 7. Er bestaat een Duitstalige versie van dit proefschrift. Nikodim, Metropolit von Leningrad und Novgorod, Johannes XXIII. Ein unbequemer Optimist. Zürich, 1978.