Perspectief 2009-4

Perspectief, Digitaal Oecumenisch Theologisch Tijdschrift Katholieke Vereniging voor Oecumene, Jrg. 2, nr.4, juni 2009 21 “Alles is als een oceaan” Spiritualiteit in de hedendaagse Russisch- orthodoxe Kerk Op 5 maart 2009 vond in het Landelijk Dienstencentrum van de PKN te Utrecht een goed bezochte studiedag plaats over spiritualiteit in het hedendaagse Rusland. Dr. Katja Tolstaja was één van de sprekers. In het tijdschrift Pokrof 56(2009)2,20-21 werd reeds verslag gedaan van deze studiedag. In dit nummer van Perspectief publiceren we de integrale lezing. De in de lezing genoemde foto’s en filmfragmenten zijn te zien op de site http://www.tolstaja.com/prt1.htm Graag zou ik met een persoonlijke noot willen beginnen. Ik ben geboren in de voormalige Sovjet-Unie, in Leningrad. Ik heb aan de Theologische Universiteit Kampen, nu Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Kampen, theologie gestudeerd. Ik ben aan dezelfde instelling gepromoveerd. Mijn vakgebied is systematische theologie (of dogmatiek). Dit zou ik willen omschrijven als de bestudering van christelijke dogma’s, doctrines en theologische ethiek in een bepaalde context. Ik ben wetenschappelijk geïnteresseerd in de verhouding van de zogenaamde “radicale” tendensen binnen de huidige Russisch orthodoxe Kerk tot de orthodoxe traditie. Ik ben met name bezig met de systematisch-theologische en methodische vraagstukken die deze tendensen oproepen en met de verhouding van deze tendensen tot een bredere culturele context. In het eerste gedeelte geef ik een aantal voorbeelden van deze problematiek. In het tweede gedeelte probeer ik naar één van de orthodoxe theologische en wereldbeschouwelijke alternatieven daarvan te wijzen. Elke traditie bevindt zich in een permanente transformatie en is onderworpen aan sociopolitiek en theologisch debat. De nieuwe fenomenen gaan deel uitmaken van religieuze beleving (spiritualiteit) en worden op den duur geautoriseerd als behorende tot een traditie. Juist dit autorisatieproces leidt tot wrijvingen met de gevestigde traditie. De Russisch-orthodoxe Kerk vormt wat dat betreft een unieke casus vanwege een theologische, een sociopolitieke en een historische reden: 1) Het theologische paradigma van de orthodoxie. 2) De verhouding tussen Kerk en staat, die als een groeiende symbiose kan worden getypeerd. 3) Het ontbreken van een academische kritische reflectie op de eigen traditie, zoals die sinds eeuwen voor het protestantisme en, ten minste sinds Vaticanum II, voor het katholicisme bestaat. Deze aspecten versterken elkaar wederzijds zodat er wel van theologische wrijvingen sprake lijkt te zijn, echter niet van een sociopolitiek of theologisch debat van formaat. Dr. Katja Tolstaja is als onderzoeker verbonden aan het Istitute for the Study of Religion and Society van de VU in Amsterdam. Zij kwam op twintigjarige leeftijd naar Kampen, waar zij theologie ging studeren en toetrad tot de Protestantse Kerk. Zij promoveerde in 2006 op een proefschrift over de relatie tussen Dostojevsky en de vroege dialectische theologie van Karl Barth. Als systematisch theologe doet zij vanuit de standaarden van westerse theologische wetenschapstbeoefening onderzoek naar het religieuze leven, de relatie tussen kerk en staat en de theologische reflectie in het huidige Rusland.