21 In de eucharistieviering betreft dit dankbaar herdenken het levensoffer van Christus die als een lam geslacht is. Bij de Byzantijnse liturgie wordt uit een groot rond gedesemd brood vooraf aan de viering een vierkant gesneden dat ‘het lam’ wordt genoemd. Dit wordt met de kelk plechtig de kerk ingedragen en naar het altaar gebracht bij de zogeheten Grote Intocht. Zo wordt het een ‘offer van vrede, een viering van Lof.’ En deze lof uit zich vooral door dankzegging (‘eucharistia’ in het Grieks). God wordt geëerd, aanbeden en geprezen. Gods eeuwige toekomst Het vieren van de liturgie is niet enkel een dankbaar terugkijken naar het verleden, maar een anticiperen op de toekomst die Gods toekomst voor ons mensen is. In de Byzantijnse liturgie beleeft men deze toekomst, dit eschatologische, alreeds als hier en nu aanwezig. Vanuit de heerlijkheid van Gods koninkrijk, zien de gelovigen via de iconen Christus, de Moeder Gods en de heiligen, aan. De gelovigen mogen ook nu al in dit aardse leven deelhebben aan deze glorievolle werkelijkheid. De ruimte achter de iconenwand noemt men in de Byzantijnse traditie dan ook het paradijs. Er zijn in de iconostase deuren die gewoonlijk gesloten zijn, maar in de liturgie worden geopend – met Pasen zelfs de hele Paasweek. Dat betekent dat het paradijs voor ons mensen weer toegankelijk is. De orthodoxe theoloog Alexander Schmemann heeft gezegd: “Dankbaarheid is iets van het paradijs.” De iconenwand is volgens hem dan ook niet zozeer een scheiding tussen een sacrale en een profane ruimte, maar de iconostase laat zien waartoe onze concrete aardse werkelijkheid getransformeerd mag worden. De hemel wil op aarde komen om al het aardse te heiligen. Dit neerdalen van de hemel naar de aarde wordt ook in de kerkenbouw en de beschildering van het interieur duidelijk gemaakt. Met Christus Pantokrator (‘Hij die alles in zijn handen houdt’) in de koepel, omringd door vele engelen. Daaronder de vier evangelisten. Aan de wanden ziet men rijen aartsvaders en profeten, de uitbeeldingen van de grote kerkelijke feesten en de wonderen van Christus en tenslotte beneden de heiligen. Zo wordt Gods omzien naar ons mensen, zijn heiligend handelen uitgebeeld. Voor dit alles wordt God voortdurend gedankt en geprezen. Andere oosterse liturgieën De Byzantijnse liturgie geeft zo op haar geheel eigen wijze uitdrukkelijk uiting aan de kern van alle Christelijke liturgie, van Oost en West: Gods lof. De Byzantijnse liturgie is daarbij mede gevormd in de ‘keizerlijke’ context van de hofstad Constantinopel, met alle grootsheid en plechtigheid van dien. De niet-Byzantijnse oosterse tradities: Koptisch, Assyrisch, Maronietisch enzovoorts, zijn ontstaan in een andere context en daardoor minder ‘keizerlijk’, maar kennen – sober of uitbundig – dezelfde lofzang aan God die hun liturgieën helemaal bepaalt. ◆ Paul Brenninkmeijer Paul Brenninkmeijer is katholiek priester en viert de liturgie in de katholieke gemeenschappen van de Byzantijnse ritus in Nederland. “De hemel wil op aarde komen om al het aardse te heiligen.”
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=