april 2023 5 • Al tijdens de eerste wereldoorlog werd dit ook overgedragen naar een ascetische missie van de Russische soldaat. Bisschop Antonij (Chrapovitskij) van Kiev, later de oprichter van de Russische kerk in het buitenland, omschreef het zo: “Onze soldaten, als ze naar het slagveld vertrokken, dachten niet hoe ze zouden doden, maar hoe ze zouden sterven. Voor hun is de soldaat niet een zelfgenoegzaam veroveraar, maar een zelfnegerend asceet, die zijn leven geeft voor Geloof, Tsaar en Vaderland.” Voor de rechtvaardigheid moet men erbij zeggen dat tijdens de Eerste Wereldoorlog een dergelijke visie niet anders was dan bij veel “oorlogstheologen” in het Westen, in Duitsland, Groot-Brittannië of Frankrijk. Maar anders dan in het Westen werd deze “oorlogsascese” in Rusland nooit volledig herzien. Veeleer heeft de Tweede Wereldoorlog, in Rusland bekender en overal als de “Grote Vaderlandse Oorlog gevierd met feestdagen en grote monumenten,” eraan bijgedragen om deze mythe te verstevigen. Sommige Russische wetenschappers hebben vooral sinds het eerste conflict rondom Oekraïne in 2014 herhaaldelijk gewaarschuwd dat deze neiging tot militarisme langzamerhand sterker wordt en de weg vindt naar grotere kringen binnen de Russische kerk en de samenleving in het algemeen. Dat betekent ook, dat vrede - in welke vorm dan ook, als inwendige vrede in een spirituele benadering, als “rechtvaardige vrede” volgens de concepten die binnen de WRK worden besproken, of in een politiek-structurele zin als “security” - geen referentiekader meer is voor ascese en een christelijk leven. De propaganda van vandaag werkt, maar gelukkig niet overal. Veel orthodoxe gelovigen, ook in Rusland, hebben grote moeite met deze wending. Onder diegenen die het land uit protest hebben verlaten, wordt al beseft dat de nieuwe koers wel degelijk in een geleidelijke zelfvernietiging van de Russische kerk, minstens van de kerkleiding kan eindigen. Wat de orthodoxe en Russische christelijke ascetische traditie voor verzoening en vrede daadwerkelijk zou kunnen betekenen is misschien nergens beter te ontdekken dan aan de hand van het leven en werken van Sofronij van Essex, een uit het Tsaristische Rusland afkomstige monnik, die na de revolutie eerst op de berg Athos in Griekenland belandde, voordat hij uiteindelijk na de Tweede Wereldoorlog in Engeland een klooster stichtte. Tegen het einde van zijn leven (hij overleed in 1993) deed hij een ontroerende uitspraak over het grote leed, dat hij gedurende zijn hele leven had ondervonden vanwege de haat tussen de mensen, en het gebrek aan vrede naar binnen en buiten. Oecumene vraagt af en toe om realisme: Sofronij zou met deze uitspraak in het Rusland van vandaag zeer waarschijnlijk in de gevangenis zijn beland, of minstens monddood gemaakt door de patriarch. De Bergrede met haar passages over de zegen die op de vredesstichters rust zou het moeilijk hebben onder de ogen van Rozkomnadzor, het alomtegenwoordige censuurbureau. Spreken over vrede, of bidden voor de vrede, is gevaarlijk in het land van Poetin en Kirill, ook voor christelijke gelovigen, priesters, geestelijken, monniken. Dat moet men weten, als men met het Moskouse patriarchaat gesprekken wil voeren over de vrede. Dr. Alfons Brüning is directeur van het Instituut voor Oosters Christendom en onderzoeker aan de Radboud Universiteit. Hij is ook lid van het hoofdbestuur van de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Een uitgewerkte versie van dit artikel wordt gepubliceerd in Perspectief 2023-61. £ “Een Oekraïense bisschop ontvangt steun tijdens zijn bijdrage aan de assemblee te Karlsruhe. September 2022, Albin Hillert/WRK.”
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=