april 2023 4 • de oorlogssituatie nu natuurlijk niet meer. Uiteindelijk leidde deze constellatie tot de merkwaardige situatie, dat de kerk in het land van de aanvaller wel mocht meestemmen over de afsluitende verklaring, terwijl de gelovigen uit het aangevallen land geen stemrecht hadden en zich tot korte statements moesten beperken. Door menig Oekraïens orthodox theoloog werd de afloop van de assemblee dan ook heftig bekritiseerd. Een van de kritische vragen werd gesteld over de zogenaamde “krijgstheologie” of “theologie van oorlog”, die niet in de laatste plaats uit sommige preken en toespraken van patriarch Kirill zelf blijkt. Het gaat dan vooral om een bepaald aspect van de doctrine van de Russische Wereld (russkij mir), die tegenwoordig vaak als de ideologische kern van de rechtvaardiging van de oorlog door het Moskouse patriarchaat en het Kremlin wordt beschouwd. Ondanks een aantal ongetwijfeld toxische elementen - vooral waar Oekraïne het recht op een onafhankelijk bestaan wordt ontkend - was deze doctrine toch altijd vaag gebleven en tot aan het einde van 2021 nog wel als een post-imperiale, vooral cultureel en inclusief bedoelde constructie te beschouwen, gelijk aan bijvoorbeeld het Britse Commonwealth. Dat hierbij nu ook territoriale integriteit en het internationaal recht geen rol meer spelen, is een recente wending. Dichter bij de eigenlijke kern van het probleem kwam mogelijk een bijdrage aan de discussie over de “Russische Wereld” die juist wees op een andere component van het denken van niet alleen Kirill, maar bredere kringen Ondanks verzet van anderen is het Moskouse patriarchaat uiteindelijk wel met een delegatie in Karlsruhe geweest. Weliswaar liet de afsluitende verklaring geen twijfel over het feit, dat de WRK de oorlog in Oekraïne veroordeelt, maar tegelijk wordt opnieuw in algemene termen gewezen op de bemiddelende rol die de organisatie in tijden van conflicten moet spelen. De gedelegeerden uit Moskou konden nu ook hun verhaal vertellen. Volgens hen is het allemaal “Russophobia”, en een aanval op hun spiritueel terrein. Zij zijn niet bezig met de politiek. Dat de kerk zich niet bezighoudt met politiek en het alleen moet hebben over geestelijke, spirituele vragen is een mantra, dat aan de kant van het patriarchaat Moskou al sinds jaren in de context van politieke crises wordt herhaald. De bijbehorende formules laten echter veel geestelijken die direct te maken hebben met onderdrukte, vervolgde, gemartelde of gedode gelovigen, geïsoleerd en radeloos achter. Dat geldt nu ook voor veel orthodoxe priesters in Oekraïne. Ook een Oekraïense delegatie was in Karlsruhe aanwezig. Dat kon echter alleen met een geïmproviseerde status gebeuren: als waarnemer, niet als gedelegeerden. Van de orthodoxe kerken in Oekraïne werd tot 2022 alleen de aan Moskou verbonden Oekraïense Orthodoxe Kerk (OeOK) door de Wereldraad erkend en die was bij eerdere assemblees dan ook gewoon onderdeel van de Moskouse delegatie. Dat kon na een door de OeOK op een synode in mei 2022 open verklaarde afscheiding van Moskou (met ietwat onduidelijke voortekens) en gezien binnen het Moskouse patriarchaat: het daar al sinds jaren toenemend militarisme. In het centrum van pseudo-theologische verhandelingen en preken hierover staat vooral een vertekende visie op ascese als het ultieme doel van het leven. En de meest belangrijke asceet van vandaag is in deze visie niet de monnik, de priester of de ijverige gelovige, maar de soldaat. “Niemand heeft grotere liefde, dan dat hij zijn leven inzet voor zijn vrienden,” (Joh. 15, 13) is het Bijbelse citaat dat actueel in veel preken en toespraken terugkomt – inmiddels niet alleen bij geestelijken en kerkleiders, maar ook bij Poetin zelf. Maar het citaat wordt bijna nooit in zijn oorspronkelijke context weergegeven. De interpretatie is in plaats hiervan uitsluitend patriottisch: de “vrienden”, voor wie wordt gestorven, zijn de landgenoten, die dezelfde Russische cultuur, taal en hetzelfde - orthodoxe - geloof hebben. Het gaat niet om de “naaste”, de gewone buurman of -vrouw, of om directe naastenliefde, zoals de context van het citaat dit suggereert, dat – een korte blik in de Bijbel is genoeg - met oorlog of strijd helemaal niets te maken heeft. door Alfons Brüning De verbroken consensus - Hoe in de oecumene verder omgaan met de Russische Orthodoxe kerk? Misschien dat de 11e assemblee van de Wereldraad van Kerken (WRK) in Karlsruhe (2022) een beeld gaf van de toestand van de oecumene – en van de dimensie van problemen waar een oecumenische beweging vandaag de dag mee te kampen heeft, ondanks alle goede intenties. De Russische aanvalsoorlog in Oekraïne en nog meer de rechtvaardigingen hiervan door het patriarchaat van Moskou hebben ook voor de oecumene een breuk betekend, die ondanks alle al eerdere verschillen niet door iedereen voor mogelijk werd gehouden.
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=