september 2022 6 • In contrast hiermee is de oorlog in Oekraine begonnen door een staat die niet de scheiding van kerk en staat erkent. Het misbruik van oosters orthodox christendom door Poetin hoeft echter niet per se de vrede van Christus te verduisteren. Het christendom zal alleen nog sterker dan voorheen ook zelf de ‘politiek-oriënterende’ rol moeten verlaten om niet zijnerzijds opnieuw bij te dragen aan gewelddadige politieke conflictescalatie. Die voorzichtigheid leidt niettemin niet tot relevantieverlies, zolang kerken hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, in eigen land en internationaal, serieus nemen, dit gericht en planmatig aanpakken, zich hierbij van onderop organiseren en zich richten op gezondheidszorg, educatie, en humanitaire issues aan de onderkant van de samenleving. De vrede van Westfalen In 1648 werd de Vrede van Westfalen gesloten. Hierin werden staten soeverein verklaard ten opzichte van conflicterende christelijke confessies. Staten werden althans in structuur en beleid seculier. De christelijke confessies zijn sinds 1648 formeel niet nodig voor de politieke en internationaalrechtelijke legitimiteit van gewapende conflicten tussen staten. Het verdeelde Westers christendom reageert op drie manieren op de vrede van Westfalen. Ten eerste kunnen kerken zich alsnog opstellen als ‘politiek georiënteerde’ actoren die geen macht hebben binnen de staat, geen politieke bevoegdheden, maar zich wel kunnen richten op het verwerven van ‘invloed’ door politieke structuren, beleid en uitvoering te toetsen op morele legitimiteit. Ze blijven dan min of meer staatskerkelijk georiënteerd. Dat was en is vooral mogelijk in staten met christelijke meerderheden of aanzienlijke erkende minderheden. Binnen deze keuze zijn christelijke varianten van ‘rechtvaardige oorlog’ betekenisvol, precies als toetsingsinstrument voor morele legitimiteit van politiek. Ten tweede: kerken en christelijke organisaties kunnen een maatschappelijk gerichte bijdrage leveren aan de samenleving, meer dan aan de politiek in strikte zin. Dat gebeurt waar kerken en groepen christenen zich toeleggen op de maatschappelijke domeinen als onderwijs, zorg, publiek omroep bestel, armoedebestrijding- en op humanitaire zorg voor vluchtelingen. Dat waren en zijn gebieden die weliswaar politiek relevant zijn, maar waarin de overheid niet de primaire focus van de kerken is, maar een aanspreekpunt om maatschappelijke aangelegenheden te regelen. Dit nam in de negentiende en twintigste eeuw een hoge vlucht. Die positie is sterker, naarmate kerken op deze gebieden meer eigen praktijken hebben en er meer in investeren. Vandaag de dag wordt deze optie soms ten onrechte geassocieerd met verzuiling; het gaat om een bredere en authentieke maatschappelijke rol onder eigen, niet van de overheid afgeleide, verantwoordelijkheid met het oog op het algemeen welzijn – dat immers geen monopolie van de overheid is. Christelijk pacifisme Ten derde: sinds de Westfaalse vrede krijgt christelijk pacifisme nieuwe kansen. Dit werd mogelijk doordat staten sinds 1648 door geweld gekenmerkte, militair of politioneel, staten worden. De kerken kunnen zich juist daardoor in beginsel vrijelijk in pacifistische richting ontwikkelen. De opkomst van de industriële revolutie met haar industrieel geproduceerde massavernietigingswapens gaf in de negentiende eeuw een flinke impuls aan dit pacifisme. Naast het plichtethisch pacifisme ontwikkelde zich in de twintigste eeuw een ‘prudent’, doel-ethisch, pacifisme dat interesse had in middelen om gewapende conflicten te voorkomen, zoals de bevordering van internationaal recht en van instrumenten voor conflictpreventie, de bevordering van economische interdependentie tussen aartsvijanden, en verzoeningsprojecten na oorlogen. Hieronder valt ook de ‘actieve geweldloosheid’: geweldloze sociale verdediging. Impact De vrede van Christus heeft impact via de tweede route mits hieraan een voluit christelijke spiritualiteit verbonden wordt, die aansluit bij individualisme maar toch via personalisme verbinding biedt. De vrede van Christus kan impact hebben, mits het pacifisme zijn intellectueel en sociaal isolement doorbreekt en mits het expressis verbis het geloof in de gekruisigde en verrezen Christus vasthoudt en bovendien de navolging van Christus prudent verbindt met conflictpreventie, humanitaire zorg en verzoening; dan kan de minderheidspositie van kerken opnieuw tot kracht worden. £ De impact van de vrede van Christus De vrede van Christus is een vrede die uitgaat van de gekruisigde en verrezen Heer, aanwezig is in en tussen slachtoffers van politiek en religieus gemotiveerd geweld, en die van hen uitgaat naar anderen. Het is een vrede die gedragen wordt door personen en geloofsgemeenschappen waarin kwetsbaarheid als basis voor kracht wordt gezien; een vrede die de vrucht is van een gerechtigheid die stoelt op liefde, hoop en Godsvertrouwen; een vrede die afziet van wraak en vergelding en die inzet op verzoening. door Fred van Iersel
RkJQdWJsaXNoZXIy MzgxMzI=