Overeen 2021-46

maart 2021 3 • De icoon op de poster van de Zondag voor de Oosterse Kerken 2021 is uit de Koptisch-orthodoxe kerk in Am- sterdam. Wij zien een oudere man met een lange baard. De afgebeelde, Antonius, was inderdaad een oude man, hij werd 105 jaar oud. De baard hoort bij het monnik zijn. Op alle ico- nen met monniken hebben deze een baard, zo ook op deze icoon. Antoni- us draagt kleding die sterk overeen- komt met de hedendaagse kleding van Koptische mon- niken, Hij is gekleed in het zwart. De kleur zwart voor de kleding van monniken staat voor de rouwmoedigheid waarin ze hun leven leiden. Antonius heeft een habijt met losse, brede mouwen, met daarover de traditionele monniksmantel. Hoofdbedekking Op zijn hoofd draagt hij een aparte hoofdbedekking. De hoofdbedekking is in twee delen verdeeld. Daarover wordt het volgende verhaal verteld. De duivel was woe- dend geworden door de doek die Antonius’ hoofd bedekte. (Zo’n sluierachtige hoofdbe- dekking hoort tot de stan- daardkleding van een mon- nik. De Koptische traditie zegt dat de heilige Antonius deze hoofdbedekking als be- horend tot de monnikskle- ding heeft vastgesteld.) De duivel wilde de doek van An- tonius’ hoofd rukken. Toen hij hem vastpakte en hem probeer- de weg te nemen, hield Antonius de doek stevig vast. De duivel trok er echter zo gewelddadig aan, dat de doek gedeeltelijk in tweeën scheur- de. Toen Antonius God om hulp riep en een kruisteken maakte, werd de macht van de duivel vernietigd. Deze ging in rook op en verdween, ter- wijl hij Antonius met de gescheurde hoofdbedekking achterliet. Antonius repareerde de doek door de scheur met een dikke naald dicht te naaien. Dat is op de icoon de verticale lijn die over het hoofd vanaf zijn kruin naar voren loopt. Aan weerszijden van die naad zijn er twee keer zes kruisen te zien. Ze zijn geborduurd door Leo van Leijsen De icoon van Sint-Antonius op de hoofdbedekking en symbolise- ren de twaalf apostelen. Op de ach- terkant van de hoofdbedekking, op het achterhoofd, is - niet zichtbaar op de icoon – bij Koptische monni- ken doorgaans nog een iets groter kruis geborduurd. Dat symboliseert Christus die het hoofd, de gedachten van de monnik beheerst. De twaalf kruisjes op de hoofdbedekking kun- nen ook de twaalf deugden van de heilige Geest verbeelden, zoals daar zijn liefde, hoop, geloof, zuiverheid, maagdelijkheid, vrede, wijsheid, rechtvaardigheid, zachtmoedigheid, geduld, verdraagzaamheid en ascese. De hoofdbedekking loopt als een soort sluier af op de schouders, waar op elke schouder eveneens een kruis prijkt. Het eskiem Op de buik van Antonius zien we een kruis dat verbonden is met vier linten. Het kruis en de linten zijn ge- maakt van leer. We moeten ons voor- stellen dat de linten diagonaal naar de rug van de monnik lopen, waar ze achter op de rug eveneens samenko- men in een leren kruis. Dit is wat de Kopten het eskiem noemen, van het Griekse woord schima, wat vorm, ge- stalte betekent, ons woordje ‘schema’. Het is een attribuut dat bij de kleding van een monnik hoort en dat het kruis voorstelt dat de monnik draagt als teken van het Rijk der Hemelen. Tekstrol Met de rechterhand maakt Antonius een zegenend gebaar. Zijn linkerhand legt hij over een tekst die is uitgerold over een staf in de vorm van een T-kruis. Deze monniksstaf waarop men tijdens de lange diensten staande kan leunen, hoort op iconen typisch bij de afbeelding van Antonius. Op de tekstrol staan de woor- den uit het Evangelie die Antonius een keer hoorde in de kerk en die voor hem de inspiratie vormden om als monnik te gaan leven: ‘Als je volmaakt wilt zijn, ga dan naar huis, verkoop alles wat je bezit en geef de opbrengst aan de armen; dan zul je een schat in de hemel bezitten’ (Mt 19, 21). De tekst is er wat verminkt opgekomen, waar- schijnlijk omdat de Egypti- sche schilder, Adel Nassief (zie voor een interview met hem www.oecumene.nl ), zich vergist heeft bij het overne- men van een tekst uit een taal, het Nederlands, die hij niet kende. Heilig We zien de heilige in een bergland- schap staan: Antonius leefde in de woestijn meestal op of in de buurt van een berg. We zien ook drie palm- bomen die ons er wellicht aan herin- neren dat er in de woestijn ook oases zijn. Verder is de achtergrond waar- tegen de heilige staat, goudkleurig, symbool van de hemelse heerlijkheid waarin hij is afgebeeld. Om zijn hoofd heeft Antonius een aureool, teken van zijn heiligheid. Aan weerszijden van Antonius’ hoofd staat in Kopti- sche letters geschreven ‘Abba Anto- nios’, vader Antonius. Met de aandui- ding van wie afgebeeld is, is de icoon compleet. £