Overeen 2019-43

2 • september 2019 het motto ‘Uit liefde voor God’? Het mozaïek is rijk aan symboliek, wat ruimte laat voor een meerduidi- ge interpretatie. Wat zich op over- donderende wijze laat zien is het donkere kruis met de Golgotha-scè- ne tegen een gouden achtergrond. Het kruis staat geworteld in de aarde te midden van een acanthusplant en strekt zich uit met zijn top tot aan het empyreum, het hoogste punt in de hemel. Vanuit de voet van het kruis ontrolt zich wat een wingerd blijkt te zijn, met wijnranken die zich uit- spreiden over het hele bovenste ge- deelte van de halfkoepel. Alle aan- dacht wordt getrokken naar het kruis van Christus dat hier wordt afge- beeld als de Boom des Levens. In en om de zich over het uitspansel uit- strekkende vertakking bevinden zich menselijke figuren: leraren en predi- kers, kapelaans en boeren, dames en jagers, edelen en herders. Op deze manier worden alle categorieën van mensen bereikt. Alle menselijke le- ven is in contact gebracht met het le- ven dat voortvloeit vanuit het kruis. Maar het kruis overstijgt het louter menselijke leven en omvat de vissen, de vogels en de overige dieren die er tevens zijn afgebeeld en heeft zo een kosmische dimensie. Vanuit het hoogste punt, boven in de halfkoepel, strekt zich de hand van God de Vader uit met daarin de lau- werkrans waarmee de overwinnaar wordt gekroond. De gekruisigde Christus is de overwinnaar. Martela- ren worden vaak voorgesteld als met een lauwerkrans op het hoofd. Chris- tus is de martelaar bij uitstek, die ‘liefgehad heeft tot het einde’ (Joh 13:1). Zijn leven en sterven bestond geheel ‘uit liefde voor God’. Dit mozaïek is gemaakt in een tijd dat er een felle strijd gaande was tus- sen de Duitse keizer en de paus van Rome over wie nu eigenlijk op bepaalde terreinen van de samenle- ving de macht had (investituur- strijd). Dat gegeven geeft aan David Foote in een artikel 1 aanleiding tot een bepaalde interpretatie van dit mozaïek. De wijdvertakte Levens- boom van het kruis wordt overhuifd door een boog, een triomfboog meer bepaald, oorspronkelijk het symbool van macht, aldus Foote. Kruis en triomfboog staan in een grote dynamische spanning tot elkaar. Op deze manier is het kruis in het mozaïek een teken van contradictie, zoals Foote zegt. Volgens hem is het kruis, teken van zelfont- lediging, dat a.h.w. de macht van de wet disciplineert. Als Foote gelijk heeft, zegt dit iets over wat de ontwerper van dit mozaïek erin heeft gelegd. Misschien is wat hij uitdrukkelijk in het Latijn in dit mozaïek geschreven heeft een sleutel tot verstaan van dit mozaïek: ‘Wij hebben de Kerk van Christus vergele- ken met deze wingerd: de wet deed hem verwelken, maar het kruis deed hem bloeien.’ Het kruis, een dode- lijk martelwerktuig bij uit- stek, als bron van levens- kracht, is in elk geval een teken van contradictie. Deze vergelijking met groei en bloei herinnert ons aan een ander - eeuwenoud – adagi- um: ‘Het bloed der martela- ren is het zaad der christenen.’ Dat lijkt een leus – ietwat morbide zelfs voor de mens van nu – uit een ver verleden. Maar met in het centrum de kwetsbare gehangen Christus te midden van de treurende Johannes en Maria zijn we vanuit de twaalfde eeuw bij de martelaren van nu. Zij die aan zo grote kwetsbaarheid zijn bloot gesteld, zijn in het bijzonder verbonden met deze Gekruisigde, die zijn leven gaf ‘uit liefde voor God’. Het martelaarschap heeft op bepaal- de plekken van de wereld nog niets aan actualiteit ingeboet. De solidariteit in het martelaarschap, die dwars door alle kerkelijke richtin- gen heen loopt, is behalve de uiting van een oecumenisch feit ook een appèl tot oecumene. Als het geven van iemands leven ‘uit liefde voor God’ oecumenisch van aard is, dan is dat een opdracht om de muren die christenen van nu nog scheiden zo veel mogelijk te slechten en zich daarvoor in te zetten. Is het bloed der martelaren dan toch het zaad der christenen – opdat ze één zijn? £ 1 www.crisismagazine.com/2012/a-sign-of-contradiction-the-apse-mosaic-of-san-clemente