Overeen 2018-40

1 • april 2018 «Blijf in Mij, zoals Ik in u!» Eucharistie in de Oosterse Kerken door Leo van Leijsen Inhoudsopgave A P R I L 2018 Net zoals het westerse christendom veelkleurig is, zo vormen de Oosterse Kerken onderling een gamma van onderscheiden tradities. Bij alle in de geschiedenis ontstane onderlinge ver- schillen in dogma en tevens in liturgi- sche tradities, zijn er echter onder hen geen of amper fundamentele verschil- len in de opvattingen over de eucha- ristie. Vandaar dat we hier spreken over ‘Eucharistie in de Oosterse Ker- ken’ tout court . Het meeste wat over de sacramenten in de Oosterse Kerken in het bijzonder te zeggen valt, kan ook gezegd worden over de sacramen- ten in de Katholieke Kerk. Mysteriën Naast het van oorsprong westerse, Latijnse woord ‘sacrament’ gebruikt het christelijke Oosten bij voorkeur de term ‘mysterie’. Dit is afgeleid van het Griekse mystêrion , wat ‘geheim- (enis)’, ‘verborgenheid’ en in afgeleide vorm dus ook ‘sacrament’ betekent. Het woord mystêrion komt vaak voor in het Nieuwe Testament, waar het slaat op Gods hele geschiedenis van heil met de mens, zoals deze op ultie- me wijze wordt vervuld in Jezus de Christus, Diens leven, lijden, dood en verrijzenis, en verwijst naar het komende Koninkrijk der Hemelen. De sacramenten weerspiegelen heel het mysterie van wat het betekent ‘te zijn in Christus’. Het christelijk Oosten heeft vanuit die weidsheid ook relatief laat het zevental – getal van volheid – der sacramenten overgenomen van het Westen; in de Kerk die zelf ‘mystê- rion’ is, is het sacramentele in principe niet getalsmatig beperkt. Het christe- lijke Syrisch gebruikt voor het begrip mystêrion een eigen woord: raza . Dat betekent naast ‘geheim(enis)’ en ‘sacrament’ ook nog: ‘teken’, ‘sym- bool’, ‘gelijkenis’ et cetera , en heeft daarmee een enigszins wijdere beteke- nis (zie: Rev. William Toma, ‘The Sacramental Theology of the Assyrian Church of the East’, waaruit dit artikel mede put). Zichtbaar teken Een sacrament, een ‘mysterie’, is een zichtbaar teken van de deelname (communio) door de gelovige(n) aan Christus en daarmee aan de geloofsge- meenschap, de Kerk. Het sacrament is het zintuigelijk ervaarbare (zichtbare, hoorbare, tastbare) teken dat verwijst naar – en in zich draagt – de onzicht- bare werkelijkheid van Gods aanwe- zigheid. Het Syrische woord voor sacrament, raza , kan zoals gezegd ook symbool betekenen. Maar sacrament is een bijzonder en uniek soort sym- bool. Ons begrip symbool verwijst doorgaans naar iets dat buiten het symbool zelf ligt, maar bij een ‘myste- rie’ gaat de symboolwerking verder: het symbool dat het sacrament is, realiseert datgene waarnaar het ver- wijst. Bij de doop symboliseert het water het afwassen, namelijk van de zonde, maar de doop realiseert ook werkelijk voor de gelovige de verge- ving. In de sacramenten wordt verwer- kelijkt wat er in Joh 15,4a staat: ‘Blijf in Mij, zoals Ik in u’, de titel van deze Zondag voor de Oosterse Kerken en van dit artikel. n Pag. 1-2 Leo van Leijsen leidt het thema “Blijf in Mij, zoals Ik in u” van de Zondag voor de Oosterse Kerken in. n Pag. 3 Meditatie van zr. Hildegard Koetsveld osb bij de Georgische icoon ‘De ware wijnstok’ n Pag. 4 v. Thedoor van der Voort vertelt op aanschouwelij- ke wijze hoe de liturgie in de Orthodoxe Kerk gevierd wordt en wat de universele betekenis is. n Pag. 5 Antwoord en dankzegging, gedachtenis en actualise- ring zijn kenmerkend voor de viering van de Eucharistie in de Syrisch- orthodoxe Kerk. n Pag. 6 prof. Herwi Rikhof reflec- teert op de relatie tussen eucharistische gemeen- schap en kerkgemeen- schap. n Pag. 7 Geert van Dartel bespreekt het boek van dr. Hans Burger, vrijge- maakt-gereformeerd, ‘Leven in Christus’. n Pag. 8 Vorig jaar verscheen de Nederlandse vertaling van de orthodoxe cate- chismus ‘De levende God’. Geert van Dartel gaat beknopt in op inhoud en betekenis. De Zondag voor de Oosterse Kerken gaat dit jaar over hoe de Orthodoxe en andere Oosterse Kerken de eucharistie zien en beleven. Hieronder enkele korte kanttekeningen daarbij.