Overeen 2017-38

5 • april 2017 De plaats van de iconen in de Orthodoxe Kerk door v. Theodoor van der Voort Iconen zijn als het ware het zicht- bare visitekaartje van de Orthodoxe Kerk. Zonder iconen is een orthodoxe kerk niet compleet. Ze zijn er niet meer weg te den- ken. Toch heeft de Orthodoxe Kerk voor de iconen moeten vechten, want in de achtste en negende eeuw zijn er keizers geweest die bezwaren hadden tegen de iconen en opdracht hebben gegeven ze te vernietigen. Maar vanaf 843 heb- ben de iconen definitief een plaats gekregen in de Orthodoxe Kerk, en, zoals gezegd, een heel belang- rijke. Jaarlijks wordt dit feit gevierd op de eerste zondag van de Grote Vasten. Incarnatie Iconen zijn een logisch gevolg van de incarnatie, de menswording van God in Jezus Christus. Omdat Jezus Christus waarachtig God en waar- achtig mens is, en deze twee naturen in Hem volgens de bepalingen van het vierde oecumenische concilie van Chalcedon (451) niet te scheiden zijn, is het oudtestamentische ver- bod om God af te beelden, niet meer vol te houden. Jezus Christus, Die mens geworden is, kun je afbeelden, maar daarmee heb je Hem ook als God afgebeeld. De iconen van heili- gen verwijzen steeds naar Jezus Christus, als hun oerbeeld. Behalve deze iconen van personen zijn er ook feesticonen, waarop het desbe- treffende feest wordt afgebeeld. Zo zie je bijv. op de Kersticoon Jezus lig- gen in de kribbe. De os en de ezel staan erbij, net als de herders, en de wijzen uit het oosten zijn in aan- tocht. De Moeder Gods ligt op een bed naast de kribbe, en Jozef zit er een beetje verloren bij, vaak met de rug naar het Jezuskind en de Moeder Gods. Iconen worden gewijd door een priester, die na het gebed van de iconenwijding de icoon met gewijd water besprenkelt. In de kerk en thuis Iconen vind je uiteraard in de ker- ken. Bij binnenkomst valt de iconen- wand, de iconostase, meteen op. Het is een wand die, afgezien van de houtverbindingen tussen de iconen die de wand overeind houdt, uitslui- tend uit iconen bestaat. Verder han- gen er ook iconen aan de muren en liggen er iconen op lezenaars. Voor een aantal iconen hangt een olie- lampje. Mensen die de kerk binnen- komen, zowel tijdens als buiten de diensten, begroeten de iconen. Ze gaan naar ze toe, maken er een of meer buigingen voor, en kussen ze. Soms steken ze er een kaars bij aan. Iconen worden, net als het kruis en het evangelieboek, vereerd. Bij pro- cessies worden ze ook vaak meege- dragen, zoals dat gebeurt in de Paaspro- cessie, waarmee de Paasnacht begint. Maar ook thuis hebben orthodoxe christenen iconen. In elk huis waar een orthodox gezin of een orthodox gelovige woont, is er een iconen- hoek, zo mogelijk tegen de muur die aan de oostkant ligt. Bij het huwelijk krijgen de bruid en de bruidegom traditioneel een Christusicoon en een Moeder Godsicoon, als eerste iconen voor hun eigen iconenhoek in hun nieuwe huis. Vaak komen daar de iconen bij van de heiligen naar wie zij, en hun kinderen die in dit huwelijk geboren worden, genoemd zijn, of van heiligen voor wie deze mensen een speciale vere- ring hebben. Voor deze iconen bid- den de orthodoxe gelovigen hun morgen- en avondgebeden. Vaak is deze iconenhoek in de eetkamer ingericht, zodat ook de gebeden voor en na het eten voor deze iconen worden gebeden of gezongen. In de slaapkamers tref je ook een of meer iconen aan, zodat je ’s avonds voor het slapen gaan nog een kruisteken kunt maken voor de icoon, en ‘s morgens na het opstaan eveneens. Op reis Als orthodoxe christenen op reis gaan, nemen ze zo mogelijk ook één of meer iconen mee, die ze in een doek wikkelen om de icoon te beschermen. Zo kunnen zij in hun hotel- of logeerkamer ook een ico- nenhoekje inrichten. Vaak nemen zij ook nog een lichtje en lucifers mee om het licht- je aan te kunnen ste- ken wanneer ze hun mor- gen- of avond- gebeden bid- den. Speci- ale reisiconen worden vaak van brons gemaakt, en bestaan dan soms uit ver- scheidene de- len die naar behoefte in- en uitgeklapt kunnen worden. Sommige van deze reisico- nen zijn zo uitgebreid dat ze als het ware een mini-iconostase vormen. Zo centraal staat de icoon in het leven van een orthodox christen, dat hij zonder iconen eigenlijk niet com- pleet is. £ v. Theodoor van der Voort is aarts- priester van de Russisch-Orthodoxe Kerk van patriarchaat van Constantinopel.