Overeen 2017-38

3 • april 2017 De Pantocrator-icoon uit de Sinaï door Ton Sip Bijzonder origineel De afbeelding van deze icoon is uiterst bijzonder, een bijzonderheid die bij nadere beschouwing duidelijk zichtbaar is. Het aangezicht van Christus bestaat uit twee helften. Deze beide helften zien er zowel wat perspectief betreft alsook qua uit- drukking verschillend uit. Beide helf- ten lopen naadloos in elkaar over. De evangelie-zijde van de icoon is meer driedimensionaal dan de andere zijde. Het bijzondere is dat de twee verschillen niet storend zijn noch de icoon en haar uitdrukking verstoren. Integendeel de uitdrukkingskracht wordt er eerder door versterkt. Bijzondere uitdrukking Deze verschillen geven te denken. Wat zouden ze kunnen betekenen? De icoon zelf is een venster op Gods koninkrijk waar Christus zich be- vindt. Een koninkrijk waar alles en iedereen tot zijn recht en tot leven komt. Want Gods genade en recht zijn gezeteld op de troon van dit koninkrijk. Christus de Albeheerser (Griekse betekenis van Pantocrator) vertegen- woordigt de twee eigenschappen van God: de rechter en de verlosser; het recht en de barmhartigheid. Dat is belangrijk daar ons reeds in de jood- se scheppingsmystiek wordt verteld dat God de wereld schiep met twee eigenschappen: met de eigenschap van het recht en de eigenschap van de barmhartigheid. Aanvankelijk schiep God de wereld met de eigen- schap van het recht. Maar al gauw wist God dat met alleen de eigen- schap van het recht de wereld niet kon voortbestaan, daar niemand stand zou houden voor het recht. Daarom schiep God de wereld met de eigenschap van de barmhartig- heid. Beide houden elkaar in balans. In het aangezicht zien we de lin- kerzijde (hand met spreekgebaar) een strenge en tweedimensionale uitdrukking en aan de rechterzijde (evangeliezijde) een meer driedimen- sionale uitdrukking. Christus open- baart ons de volle werkelijkheid van Gods koninkrijk, waarin recht en vrede, gerechtigheid en barmhartig- heid de pilaren zijn waarop alles steunt. In zijn aangezicht zien wij Gods werkelijkheid. Het Aangezicht: twee en toch één. In het aangezicht van Christus zien wij de waarheid en werkelijkheid van God weerspiegeld. Hij is het venster naar God toe. Deze diepe waarheid is de hele basis van de christologie. De vraag blijft: waarom heeft men de icoon van deze twee verschillende gezichten voorzien? Uiteraard ligt het voor de hand om het christologi- sche dogma van de tweenaturen-leer hier bij te betrekken. Het is de kern van de christologische theologie: Christus zowel menselijk alsook goddelijk, één, onvermengd en on- verdeeld. Het aangezicht van Christus aan de spreekzijde is zoals gezegd twee- dimensionaal. Het is strak jong en tijdloos. Voor de Oudheid een uit- drukking van het goddelijke. De evangeliezijde is dieper, driedimen- sionaal, oud en dus in de tijd. Daarmee wordt de menselijke natuur van Christus uitgedrukt. Meditatie God heeft zijn zoon in deze wereld gezonden om ons te verlossen. In deze woorden klinkt Gods barmhar- tigheid en zorg voor de mens door. In Christus aanschouwen wij Gods aan- wezigheid. God heeft een gezicht gekregen in Christus. Wij zijn niet meer zonder aangezicht zoals een slaaf, zoals de Grieken zeiden: apro- sopos (zonder aangezicht). Begrijpen we dan wat Paulus bedoelt als hij zegt dat Christus het bestaan van een slaaf heeft aangenomen, om ons te redden? Heeft hij ons een gezicht gegeven? Christus is het leven-schenkend Woord van God dat vlees geworden is. Dat ons bevrijdt van ons slaven- bestaan, gebonden aan dood en ver- val van deze wereld. Hij bevrijdt ons van onze gebrokenheid in ons mens-zijn en wijst ons de weg naar de Eeuwige. Want zo zegt Jezus zelf: ‘Ik weet dat mijn opdracht eeuwig leven luidt‘. Hij verschijnt in tijd en ruimte, in deze schepping om ons te bevrijden. De evangeliezijde geeft deze werke- lijkheid weer. Christus verkondigt het evangelie, Gods verlossende Woord. Christus zelf is het Woord, het ware beeld en gelijkenis, dat naar ons kijkt. En wij, wij aanschou- wen hem als het prototype waarnaar wij verlangen, naar welk wij her- schapen worden volgens Gods belofte. Want Gods oordeel over de gebroken schepping vindt zijn ant- woord in de genade die wij om niet ontvangen in Christus, het vlees ge- worden Woord. Christus neemt het bestaan van een slaaf aan om ons te bevrijden. Christus wordt mens om ons te ver- goddelijken. Zijn verkondiging en leven, zijn dood en verrijzenis zijn Gods geopenbaarde genade die wij aanschouwen in het aangezicht aan de evangeliezijde. Hij wil ons opnieuw herscheppen om de oude mens af te leggen en ons te bekleden met de nieuwe mens. Dat aanschouwen wij aan de spreekzijde van de icoon. Beide zij- den verenigen ons met Christus. In deze icoon wordt de diepte van de christologische mystiek van het Christelijke Oosten op een bij- zondere wijze getoond. Wij aan- schouwen hierin de twee naturen die zich verbinden als het prototype waarnaar wij geschapen zijn, en naar welk wij herschapen worden. God heeft zijn Woord vlees laten worden opdat wij tot leven komen. £ Drs. Ton Sip is pastoor van de H. Corneliusparochie in Budel, gedele- geerde voor oecumene van het bis- dom ’s-Hertogenbosch en bestuurslid van de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Een van de meest interessante en mysterieuze en oudste iconen van Christus is de Pantocrator uit het St.-Catharinaklooster in de Sinaï. De icoon zelf is een encaustische (betekent: met gepigmenteerde warme was op hout aangebracht) icoon uit de 6 e eeuw. Zij heeft de iconoclastische strijd overleefd.