Overeen 2008-21

7 • oktober 2008 M ijn interesse voor Calvijn heeft een lange traditie. Mijn vader was protestants en mijn overgrootvader is ouderling geweest in de gemeente Baf- lo (Groningen). Als klein kind had ik grote literaire belangstelling, vooral voor de Bijbel. Tijdens mijn theologie- studie verdiepte ik mij in de oecumene en ik ging speciaal op catechisatie om meer kennis te krijgen van wat er in het protestantisme omgaat. Wat mij in de Reformatie vooral aanspreekt is de spiritualiteit, die zo geheel anders is dan de Rooms-katholieke. Het is een spiritualiteit van het Woord, gebed en zang. De zang is daarbij uitdrukking van blijdschap en dankbaarheid maar biedt tegelijkertijd de mogelijkheid om verdriet te verwerken. Pastor van de ‘gewone’ man Tijdens mijn studie begeleidde ik twee oecumenische jongerengroepen en de contacten met Anton Houtepen, die destijds bisschoppelijk gedelegeerde was van Breda, hebben de interesse voor de oecumene verder aangewak- kerd. Het was toen de tijd van het tweede Vaticaans concilie, in mijn stu- die ervoer ik de directe doorwerking daarvan. Natuurlijk bespraken we toen ook het decreet over de oecume- ne. Maar ik voel me vooral geïnspi- reerd door het Pastoraal Concilie. Prof. L. Smits, auteur van een standaardwerk over de doorwerking van Augustinus in de werken van Calvijn zette me er- toe aan onderzoek te gaan doen naar het huwelijk bij Calvijn, zijn theologie daaromtrent en de praktijk. Ik heb hiernaar aan de hand van zijn preken en de Registres du Consistoire (notu- len van de kerkenraad) onderzoek ge- daan. Dankzij deze registres ontdekte ik dat het beeld dat wij van Calvijn hebben volledig vertekend is. Calvijn komt hierin als pastor heel menselijk naar voren, wel is hij duidelijk een pas- tor voor de ‘gewone’ man. Karikatuur Tijdens de studie van de afgelopen ja- ren is mijn beeld over Calvijn dan ook ingrijpend bijgesteld. Ik heb hem leren kennen als degene die het bewustzijn wil wekken dat de mens recht voor God staat, dat vraagt van hem te doen wat hij zegt te zullen doen, tegelijker- tijd leert hij dankbaarheid om de Schepping en het feit dat de mens daaraan mag meewerken. Dat is een hele andere Calvijn dan de karikatuur die van hem gemaakt is als de strenge mens die de nadruk legt op de zonde waardoor mensen niet meer vrolijk kunnen zijn. Anderzijds heeft Calvijn ook wel iets strengs over zich dat ik niet kan plaatsen. Zo is de menselijke stem het enige instrument waarmee wij God behoren te eren. Dit leidde in1562 tot de verwijdering van het or- gel uit de Saint-Pierre. Anderzijds zijn zijn brieven vooral troostend van aard. In zijn preken kom je wel veel verma- ningen tegen maar dat moet je ook zien tegen het licht van de barre om- standigheden van die tijd. Bijbel als maat De scheiding waartoe het optreden van Calvijn uiteindelijk geleid heeft, heeft hij zelf niet gezocht. Als jurist zag hij het misbruik dat van het canoniek recht gemaakt werd om zich aan het burgerlijk recht te onttrekken. Daar kon hij zich niet mee verzoenen. Wan- neer er in kerkelijke zin iets besloten moest worden koos Calvijn de Bijbel als maat. Zo was hij ook van mening dat het ambt van apostel alleen gold voor de apostelen zelf. Kerk-zijn hangt af van de juiste bediening van Woord en sacramenten. Deze kerk krijgt, zoals de oude kerk, plaatselijk gestalte. Cal- vijn pleitte er daarbij steeds voor dat de nieuwe beweging die hij op gang bracht het oude geloof verkondigde. Zijn denken is ten diepste geworteld in kerkvaders als Augustinus en Bernar- dus. Ondanks alle spanningen is hij steeds blijven zoeken naar zuiverheid en rechtzinnigheid en zette hij zich in voor de eenheid van de kerk, ook wan- neer hij daarvoor zijn eigen visie moest opgeven. Vertalingen Er is echter slechts ten dele werk van Calvijn in het Nederlands vertaald. Dat kan te maken hebben met het feit dat Calvijn geen kerk heeft willen stich- ten. Hij wilde de kerk hervormen. Men greep niet terug op een stichter, zoals dat in katholieke kringen veelvuldig gedaan wordt, maar richtte zich op de geldende voormannen die de hervor- mingsgedachte verder uitwerkten. Pas de laatste jaren zie je de aandacht voor Calvijn zelf groeien en komen er ook meer vertalingen van zijn werk op de markt. Op 10 juli 2009 is het 500 jaar geleden dat de reformator Jo- hannes Calvijn geboren werd. Calvijn leverde een fundamente- le bijdrage aan Europese ontwikkelingen op het gebied van kerk en theologie, cultuur, wetenschap en politiek. De Katho- lieke Vereniging voor Oecumene besteedt in het kader van het Calvijnjaar (31 okt. 2008 – 31 okt. 2009) ook aandacht aan deze kerkhervormer (zie: www.oecumene.nl/Projecten/Calvijn- jaar.htm). Rob Kuiper, bestuurslid van de vereniging, vertelt hoe hij door zijn studie over Calvijn het vertekende beeld, dat in Nederland over Calvijn heerst, leerde bij te stellen. Drs. Rob Kuiper Meer lezen? Mirjam van Veen, Calvijn , Kok 2006 Voor informatie over de Studiemiddag Calvinus oecumenicus, zie pagina 8 Recht voor God staan door Hanneke Arts-Honselaar