Katholieke Vereniging voor Oecumene

In 1516 publiceerde Erasmus de eerste Griekse uitgave van het Nieuwe Testament. Dit Novum Instrumentum heeft een vernieuwing op gang gebracht in de interpretatie van het Nieuwe Testament. Tot in de 19e eeuw was de uitgave van Erasmus de basis voor de meeste vertalingen. Naar aanleiding van deze uitgave heeft Refo500 een Jaar van de Bijbel uitgeroepen. De start was op 31 oktober 2015, Hervormingsdag, in de Janskerk in Gouda. Bekende en minder bekende Nederlanders gingen met elkaar in gesprek over de vraag wat zij met de Bijbel hebben en hoe ze er in de praktijk mee omgaan. Hieronder de bijdrage van dr. Roel Kuiper, rector van de Theologische Universiteit Kampen en lid van de Eerste Kamer voor de Christen Unie.

Godsrelatie

Dagelijkse Bijbellezing is belangrijk voor me, al doe ik het niet meer ’s avonds maar ’s morgens. Overdag maak ik veel situaties mee waarin ook uit de Bijbel wordt gelezen in allerlei verbanden waar we als christenen elkaar ontmoeten, maar mijn eigen Bijbellezing doe ik alleen. Het is voor mij de manier om stil te zijn bij God. Ik voel Zijn nabijheid als ik lees. Dat is wat een eerbiedige en ontvankelijke lezing kan doen, zo heb ik ervaren. In de Bijbel is God Zelf aan het woord. Hij spreekt en ik luister. Ik stel me open voor Gods werkelijkheid en ik voel me gesterkt.

Er zijn uiteraard verschillende manieren om de Bijbel te lezen. Er is een sterk op kennis gerichte manier van lezen. Kennis van de Bijbel is uiteraard heel belangrijk. Ik kom daar nog op terug. Maar kennis kan ook opgeblazen maken en het luisteren in de weg staan. Als we onder het lezen bedenken: ‘Dat weet ik al’, dan gaat het Woord van God niet spreken. Er is ook een manier van lezen die sterk gericht is op de vraag wat wij ermee kunnen en ervan vinden. Dat is de valkuil van de moderne hermeneutiek. Als wij ons steeds afvragen wat wij ervan vinden dan schuift er als het ware een filter tussen ons en God die zich tot ons richt via Zijn Woord.

Wat mij de meeste vrucht heeft opgeleverd is het lezen van de Bijbel vanuit de relatie die God daarin met mij wil leggen. En niet alleen met mij, maar ook al in het verleden met anderen, met Zijn volk, Zijn kerk die onderweg is. Dat is het eerste wat ik vanavond wil zeggen over de Bijbel. God gebruikt dat Woord om Zichzelf bekend te maken als genadige God, mij te voeden en op te bouwen in mijn relatie met Hem. Hij verzekert mij dat ik Hem kan vertrouwen en leert me zien langs welke lijnen Hij bezig is in de wereld en in levens van mensen. Elke dag stopt hij me wel iets toe. Daar ben ik altijd weer verwonderd over.

Mens en Wereldbeeld

Nu ben ik rector van een gereformeerde theologische universiteit. Daar wordt de Bijbel bestudeerd, uiteraard. Het zou niet best zijn als we dit niet doen. Ook dan komt het aan op de houding waarmee je dit doet. Het geloof moet hier het eerste zijn en dan komt ook de wetenschap. Eerst het verlangen God beter te leren kennen en dan de kennis en wetenschap opbouwen die we nodig hebben om met dat Woord onze wereld in te gaan.

Ik werd onlangs getroffen door een stukje uit Daniel 1 over vier joodse jongens in ballingschap aan het hof van Babel, ver van huis. Daniel en zijn drie vrienden waren geselecteerd om opgeleid te worden in een cultuur en een wetenschap die hen vreemd was, doordrenkt van afgodendienst. Maar deze jongens bleven hun Bijbel lezen, naast alles wat ze moesten leren. Er staat dan: God schonk hen kennis, wijsheid en verstand van alle geschriften, niet alleen van de vreemde, maar ook van de Hebreeuwse. En zij werden de beste raadgevers aan het hof. Hun toewijding aan God en Zijn dienst maakte hen bijzonder in een vreemde omgeving. Ik hoop dat ook wij zo mogen dienen, in verbondenheid met gelovigen op alle plaatsen en van alle tijden, opgebouwd door de Heilige Schrift.

Het tweede wat ik wil zeggen is dat de Bijbel wel degelijk een eigen ‘wereldbeeld’ met zich meebrengt. Als we bijvoorbeeld spreken over de verbinding tussen geloof en wetenschap, dan speelt dat wereldbeeld een belangrijke rol. God verklaart dat Hij de Schepper is van hemel en aarde. Hij heeft ons gemaakt en bedoeld, wij zijn geschapen naar Zijn beeld, Zijn Woord en Zijn wetten dragen ons bestaan en alles wat bestaat. Zijn gebod is ‘zeer wijd’, zegt psalm 119. Voor mij als wetenschapper is dat essentieel. Wij bestuderen maar niet een kille wereld en het ‘materiaal’ van de wereld, wij bestuderen Gods schepping, door Hem ontworpen en aan ons gegeven, het voorwerp van Zijn dagelijkse zorg.

Wij doen er goed aan ons mens- en wereldbeeld te voeden door de Schrift. Ik denk dat God ons wel zoveel laat zien van Zijn bedoelingen met mens en wereld dat we er goed aan doen bij de opbouw van onze kennis te rekenen met wat de Bijbel zegt. Bijbel en wetenschap. Maar ook hier zijn valkuilen, namelijk dat wij onze wetenschap houden voor Bijbels en niet meer corrigeerbaar zijn, of dat we losse teksten een te groot gewicht geven. Er zal onder christenen altijd wel het gesprek gaande blijven over wat behoort bij een bijbels mens- en wereldbeeld. Daarvoor moeten we steeds terug naar de Bijbel zelf, zoals ook Daniel en Zijn vrienden deden. Alleen zo worden we wijs.

In onze tijd

Wat ik tot slot wil meegeven zijn de volgende thema’s die voor onze tijd van belang zijn.

1. Het onderwijs in de Bijbel. Het leren Bijbellezen van jongsaf aan. Ik kom jongeren tegen die moeite hebben met het lezen van de Bijbel, soms de weg niet eens weten in de Bijbel. Het kost tijd om met de Bijbel vertrouwd te raken. Dit is een leerschool. Maar om de vrucht ervan te plukken is het belangrijk er steeds weer mee bezig te zijn, thuis, op onze scholen, op jeugdverenigingen. Mijn vrouw en ik geven catechisatie in Amsterdam en we merken dat het er soms alleen maar om gaat om de jongeren te leren de Bijbel te lezen.
2. Het leven vanuit een door de Bijbel gevoed denkkader. De Bijbel geeft richting niet alleen voor ons handelen – moreel -, maar ook voor ons denken – cultureel en zelfs in de wetenschap. Natuurlijk: er zijn moeilijke vragen over het lijden in de wereld of over de betekenis van evolutie. Maar essentieel is te beginnen bij de Bijbel en ons denken en ons voorstellen te laten voeden door wat God daar zegt. Ik kan dan niet goed begrijpen dat de voorstelling die God geeft in Genesis 1 en 2 in feite anders gelezen zou moeten worden, omdat de wetenschap andere denkkaders aanreikt. Ik wil me laten voeden in mijn voorstelling van het ontstaan van alle dingen door wat de Bijbel zelf hierover meedeelt.  
3. We leven in een wereld met vele opties, een globaliserende wereld, waarin alles wat er bestaat op de markt van welzijn, religie en geluk aan ons wordt voorgesteld. Maar uiteindelijk is hier de vraag naar houvast en waarheid aan de orde: waaraan kunnen we ons ten diepste toevertrouwen? Om die vraag te beantwoorden moeten we naar God Zelf toe. Hij geeft ons daarvoor Zijn Woord waarin hij zich openbaart als de God die betrouwbaar is in wat Hij zegt. Om die openbaring een openbaring aan ons te laten zijn, moeten we letten op God Zelf die Zich bekendmaakt in Christus. De loper daarna toe ligt uitgerold in Zijn Woord. Wat wij moeten doen is daarop gaan lopen.