Geschiedenis van de oecumene
De Katholieke Vereniging voor Oecumene richt zich op het bevorderen van de oecumene in Nederland en binnen de Rooms-katholieke Kerk. Maar wat is 'oecumene' nu eigenlijk en welke ontwikkeling heeft zij doorgemaakt?
Het woord 'oecumene'
Het woord 'oecumene' (spreek uit eukuumeene) komt uit het Grieks en betekent 'de hele wereld'. In de Bijbel vind je het woord terug vlak in het begin van het kerstverhaal in het evangelie van Lucas. Keizer Augustus wil een volkstelling houden en geeft het bevel dat de hele wereld (iedereen in het Romeinse rijk) zich moet inschrijven in zijn geboorteplaats.
Later heeft het woord nog een betekenis gekregen. Vanaf de 19e eeuw ontstaat namelijk de 'oecumenische beweging'. Dat is een beweging van christenen die de scheidingen, die ontstaan zijn in de geschiedenis tussen christenen en kerken, wil doorbreken. Ze willen juist de eenheid van christenen zichtbaar maken. Dat doen ze: door elkaar te ontmoeten; met elkaar in gesprek te gaan over hun verschillen; samen te bidden dat God hen eenheid mag geven; en samen te werken om die eenheid in de praktijk zichtbaar te maken.
Partners in de oecumene
In de loop van de geschiedenis zijn er veel stromingen ontstaan in het christendom, en veel aparte kerken. De grootste kerkenfamilies zijn: de orthodoxe kerken (vooral te vinden in het Midden-Oosten, Afrika en Oost-Europa), de katholieke kerk (de grootste, onder leiding van de paus, vooral in Zuid-Amerika, Afrika en Zuid-Europa), en de protestantse kerken, waar heel veel typen van zijn (vooral in de Verenigde Staten, Afrika, Zuid-Amerika en Noord-Europa).
Christenen van deze kerken zijn met elkaar in gesprek geraakt. Ze vonden dat hun verdeeldheid afbreuk deed aan de boodschap van het evangelie, dat daardoor minder geloofswaardig werd. In het evangelie van Johannes staat bijvoorbeeld dat Jezus bidt om de eenheid van al zijn leerlingen en volgelingen, en er zijn ook andere teksten in de bijbel (bijvoorbeeld van de apostel Paulus) die hierover gaan.
De oecumenische beweging en de Raad van Kerken
Oecumenisch ingestelde christenen vonden dat ze problemen in de wereld (denk aan de eerste betekenis van het woord 'oecumene'), zoals oorlog, armoede en discriminatie, ook gezamenlijk moesten aanpakken. Daarom hebben ze zich aaneengesloten in Raden van Kerken. De bekendste is de Wereldraad van Kerken, die in 1948 in Amsterdam is opgericht. Maar ook op plaatselijke en regionale niveau's kom je raden van kerken tegen. In bijna elk land is wel zo'n Raad van Kerken.
De afgelopen eeuw is, mede door deze Raden van Kerken, een grote sprong gemaakt om de eenheid van de christenen zichtbaar te maken. Zo geloven ze allemaal in God, die is Vader, Zoon en Heilige Geest (Schepper, Verlosser en Heiligmaker). Ook zijn ze allemaal gedoopt. Dat is een gezamenlijke basis, waardoor christenen elkaar als lid van hun familie zien. Sommige kerken hebben zich dan ook in hun organisatie verenigd, bijvoorbeeld de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKB). De PKN is een vereniging van de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. De VPKB is een samengaan van de oude Protestantse Kerk van België (PKB), de oude Hervormde Kerk van België (HKB) en enkele Gereformeerde kerken in België.
Ook bij veel politieke problemen heeft het geholpen om als christenen samen strijd te voeren. Zoals tegen apartheid in Zuid-Afrika, het systeem waardoor miljoenen mensen werden gediscrimineerd. Of tegen andere vormen van onderdrukking en geweld. Al jarenlang zet de oecumenische beweging zich bijvoorbeeld in voor een rechtvaardige economie, waarin winst voor de grote en rijke bedrijven niet het belangrijkste is, maar gekeken wordt hoe de armste mensen van de wereld er ook op vooruit kunnen. En het voortbestaan van deze aarde, Gods schepping, is een heel belangrijk thema in de oecumene. Deze thema's kan je beter samen bespreken, want ieders bijdrage is bealngrijk, vooral van slachtoffers in deze wereld. En samen een strategie bedenken om eruit te komen is ook beter, want samen sta je sterker.
Discussiepunten
Oecumenische christenen willen ook samen hun godsdienst beleven en hun feesten vieren, want dan voel je het sterkste de verbondenheid met God en met elkaar. Een probleem is alleen dat de manier van vieren van veel christenen heel erg van elkaar verschilt. Ze denken ook anders over wat het betekent om 'kerk' te zijn. Daarom is het nog niet helemaal mogelijk samen met elkaar de maaltijd van de Heer te vieren, terwijl Jezus wel iedereen uitnodigt aan zijn tafel. Dat is een groot pijnpunt waardoor veel christenen nog harder streven naar de eenheid. Ook de functie van de paus is een probleem voor sommige christenen. Katholieken geloven juist dat hij de eenheid van de kerk moet bevorderen, anderen vinden juist dat hij meer naar de achtergrond moet treden. Andere voorbeelden van verschillen die nog problematisch zijn, zijn de verschillende visies op de persoon van Maria en op de rol van vrouwen in de kerk. Maar over al deze onderwerpen zijn oecumenische christenen met elkaar in gesprek. Samen de bijbel lezen en die samen interpreteren helpt daarbij. Dan leer je naar de wereld te kijken door de ogen van de ander. Het belangrijkste voor de oecumene is dat je je echt in de ander kan verplaatsen. Daardoor leer je de ander en zijn achtergrond beter kennen, maar ook jezelf en je eigen achtergrond! Zo kom je erachter dat sommige dingen helemaal niet in tegenspraak zijn met elkaar, maar gezien kunnen worden als een aanvulling.
Soms gaan christenen met elkaar in gesprek vanuit hun rol als leider in hun kerk. Soms vanuit hun rol als geleerd expert op een bepaald gebied. Maar de meeste mensen gaan met elkaar in dialoog vanuit hun ervaringen in het dagelijkse leven. Daar herkennen christenen van verschillende achtergronden elkaar als mede-gelovigen, delen ze hun inspiraties met elkaar en werken ze samen in projecten ter verbetering van hun omgeving. Vroeger was dat nog niet zo. Maar nu kunnen we ons bijna niet anders meer voorstellen.
Oecumene en andere godsdiensten
Tenslotte heeft het succes van de oecumene ook ervoor gezorgd dat sommige mensen spreken over 'Abrahamitische oecumene'. Daarmee bedoelen ze het gesprek tussen mensen die hun godsdienst terug herleiden tot Abraham, in de bijbel de stamvader van vele gelovigen. Dat zijn over het algemeen joden, christenen en moslims. Hun gesprek heet 'interreligieuze dialoog'.
De laatste decennia zijn er veel moslims naar Europa gekomen, de meesten om fysiek werk te doen. Zij komen uit andere culturen en hun geloof en levenswijzen zien er op het eerste gezicht vreemd uit. Binnen de interreligieuze dialoog wordt geprobeerd de gemeenschappelijke dingen te benadrukken, samen praten over de problemen van verschillende kanten en samen zoeken naar echte oplossingen, die voor iedereen aanvaardbaar zijn. Dat is de moeilijke weg, waarop je soms uitegedaagd wordt om de eerste stap te zetten, en soms om een pijnlijk probleem onder ogen te zien en er niet zomaar aan voorbij te gaan. Dan moet je blijven geloven dat iedereen het beste wil, en voor elkaar doen wat je ook wilt dat anderen voor jou doen. Dat is de gouden regel die in alle religies en levensbeschouwingen voor komt. Zo was het ook in het begin van de ontmoeting tussen christenen van verschillende achtergronden. Die hebben zich op een succesvolle manier aaneengesloten. En vanuit hun gezamenlijke groepen komt dan ook vaak het initiatief om een platform te beginnen waarop mensen van verschillende religieuze en levensbeschouwelijke overtuigingen elkaar kunnen ontmoeten. En waar ze rustig kunnen praten over de problemen (en de mooie dingen!) die ze tegenkomen in hun leven, en waar ze ook samen acties ondernemen. Oecumene en interreligieuze dialoog hebben dan ook vaak met elkaar te maken.
Oecumene laat dus een heel veelkleurige wereld zien, met vele interesses en thema's. Maar uiteindelijk gaat het om de liefde van en voor God en voor elke medemens en de hele wereld, die eenheid bewerkt. Een eenheid waarin ieder haar of zijn plaats mag hebben, als in een veelkleurig mozaïek, waarvan de afbeelding alleen maar Boven bekend is.
Ward Kint
Gerelateerde artikelen