Katholieke Vereniging voor Oecumene

Advent, de Kerstvoorbereiding in het Westen voor protestant en katholiek, begint over twee weken, en wel op zondag 29 november. In sommige kerken van Oost en West ging die voorbereidingstijd gisteren al in. Hoe zit dat?

Afgelopen zondag 15 november vierden de kerken van de West-Syrische traditie de ‘Zondag van de Aankondiging aan Zacharias’. Het gaat hier om de Maronietische, Syrisch-orthodoxe en Syrisch-katholieke Kerken (Midden-Oosten, India, emigratie). Nederland kent vooral een grote gemeenschap Syrisch-orthodoxen (Twente en Amsterdam), en een kleinere Syrisch-katholieke gemeenschap (her en der in Nederland, centrum in Arnhem). In weerwil van hun namen heeft het merendeel van hun gelovigen trouwens vooral wortels in Turkije respectievelijk Irak, en een kleiner deel in Syrië. Maar de aanwas uit Syrië zal met de recente komst van christelijke vluchtelingen uit dat land in beide gemeenschappen ongetwijfeld groeien.

6 Zondagen van ‘de Aankondigingen’

De oosterse christenen van de West-Syrische traditie stelden afgelopen weekend het verhaal uit het Lukasevangelie centraal waarin Zacharias, de vader van Johannes de Doper, de geboorte van zijn zoon via een engelverschijning krijgt aangekondigd (Luk 1:1-25). Met deze ‘Zondag van de Aankondiging aan Zacharias’ openden zij het seizoen van ‘de Aankondigingen’, hun liturgische periode van kerstvoorbereiding. Op deze achtereenvolgende zes zondagen worden in chronologische volgorde de Evangelieverhalen verteld die aan het Kerstverhaal voorafgaan (Lukas 1 en Mattheüs 1). Zo is volgend weekend het verhaal van de Boodschap door de Aartsengel Gabriël aan Maria (Lk 1:26-38) aan de beurt, en ga zomaar door.
Voor deze Kerstvoorbereiding kan men gemakshalve het woord ‘Advent’ gebruiken, maar dat is een beetje oneigenlijk. Adventus betekent in het Latijn ‘(aan)komst’: één en ander staat nog uit. De westerse Advent is een tijd van verwachting: van de Komst van Christus ‘in het vlees’ én van Zijn Tweede Komst op het einde der tijden. De Syrische tradities echter leggen bij hun viering van de Kerstvoorbereiding de volle nadruk op het feit dát Hij al gekomen is: reden tot blijdschap. Daarmee is deze periode ten diepste een tijd van vreugde.

Byzantijnse Kerstvasten per 15 november

Toevallig was het gisteren ook het begin van de Kerstvasten in de Byzantijnse traditie. De vaste datum daarvoor is steeds 15 november, dat dit jaar op een zondag valt. De Kerstvasten heet ook wel eens Philippusvasten, omdat in de kerkelijke kalender de dag ervoor, 14 november, de apostel Philippus wordt herdacht. De Byzantijnse traditie wordt gebezigd door de oosters-orthodoxen en geünieerde grieks-katholieken. (Díé oosters-orthodoxen en grieks-katholieken die de oude kerkelijke kalender gebruiken die 13 dagen ‘achterloopt’, beginnen de kerstvasten pas op zaterdag 28 november).
Naar het voorbeeld van de veertigdaagse vasten voor Pasen heeft de Byzantijnse traditie in de loop van haar ontwikkeling ooit een even lange vastentijd vóór het Geboortefeest op 25 december gecreëerd. Grofweg houdt de vastenregel een veganistisch regime in: afzien van dierlijke producten (vlees, vis, zuivel), met soms een uitzondering voor bepaalde schelpdieren. En in de Kerstvasten is toch vaak ook vis toegestaan. In tegenstelling tot de Grote Vasten voor Pasen heeft de Kerstvasten in de Byzantijnse traditie amper een expliciet liturgische uitdrukking gevonden - of het moeten de vele heiligendagen zijn tussen 15 november en 25 december die oudtestamentische profeten gedenken, maar liefst zes in tal (bv 19 november, de H. Profeet Obadja). Dat zijn immers degenen die naar oude christelijke opvatting de geboorte van de Messias hebben geprofeteerd.

De Byzantijnse Kerstvoorbereiding in meer strikt liturgische zin is in de 6e eeuw ontstaan in Antiochië en altijd zo gebleven. Het is misschien wel de kortste en soberste van alle christelijke Kerstvoorbereidingen in Oost en West: twee zondagen pal voor 25 december. Het betreft achtereenvolgens de ‘Zondag van de Voorouders des Heren’ en de ‘Zondag van de de Heiligen van het Oude Verbond’. Ja, er is ook het Voorfeest van de Geboorte des Heren, steeds op 20 december. Ook de Byzantijnse Kerstvoorbereiding is geen verwachting van Christus’ komst (Adventus), maar het vieren van God die ooit mens is geworden in Jezus (incarnatie). In het Kerstfeest zelf vindt dat vieren zijn hoogtepunt.

Van vreugdetijd naar boetetijd (en vice versa)

De Byzantijnse Kerstvasten komt oorspronkelijk uit de milieus van de monniken met hun ascetische leefwijze. Vasten is verbonden met boete. Hierdoor is de kerstvoorbereiding er (ook) een van rouwmoedigheid geworden. Het heeft de vreugde in de schaduw gezet. Dit geldt voor de kerken van Oost en vooral West. Met name de romeinse Advent in de Rooms-katholieke Kerk had tot aan het Tweede Vaticaans Concilie (eerste helft jaren ’60) een boetekarakter. Paarse gewaden in de liturgie en vasten en onthouding drukten dat uit. Met de conciliaire liturgiehervormingen heeft de Advent wat meer het karakter van vreugdevolle verwachting gekregen. In de Syrisch-orthodoxe traditie voerden monniken op een gegeven moment onder westerse (!) invloed ook het vasten in de kerstvoorbereiding in. Overigens niet dan na fel protest van de ‘lekengelovigen’. Het mocht overigens niet baten, dat vasten kwam er.

Zesweekse Advent in Westen

Gisteren begon ook in één liturgische traditie van de Latijnse Kerk al de Advent. Het betreft hier de zogeheten Ambrosiaanse ritus. Deze heeft zeer oude wortels, maar is ook voortdurend in ontwikkeling gebleven. Ze is geen museumstuk, maar een levende traditie van nu.  Ze wordt gevierd in het gebied van het aartsbisdom Milaan en omvat vele parochies in een belangrijke deel van Noord-Italië en enkele parochies in het Italiaanstalige zuiden van Zwitserland.
NB Voor Advent heeft de Ambrosiaanse liturgie een krans met zes kaarsen (zie hiernaast).

'Gewone'Advent

De ‘gewone’ Advent van vier weken begint op 29 november. Ook de zogeheten Oost-Syrische liturgie (Midden-Oosten, India, emigratie) begint dan haar kerstvoorbereiding; net als de Byzantijnse traditie heeft zij het mysterie dat God ooit mens is geworden als haar hoofdthema. De verschillende kerstvoorbereidingen in de kerken van Oost en West hebben steeds een wat ander accent. Allemaal zijn ze gefocust op de komende vreugde van Kerstmis en nodigen uit gaandeweg daarvoor ruimte te creëren.

‘Zondag van de Visitatie’, 29 november a.s. in Arnhem

Op zondag 29 november zal een groep van het Bêt Drâshâ-Oosters christelijk Leerhuis , dat de Katholieke Vereniging voor Oecumene ieder najaar samen met de Protestantse Gemeente ’s-Hertogenbosch organiseert, een bezoek brengen aan de Syrisch-katholieke Sint-Jan de Apostelkerk aan de Oude Velperweg te Arnhem en er de eucharistie op de ‘Zondag van de Visitatie’ (Luk 1: 39-56) meevieren. Op verzoek van de pastoor, mgr Noël Alcastoma, zal iemand van het Bêt Drâshâ-team vóór de epistellezing een tekst van de beroemde kerkvader Efrem de Syriër voorlezen over het bezoek van Maria aan haar nicht Elisabeth.

----

Wie nog wat meer wil lezen over de kerstvoorbereiding in de Syrische kerken, verwijs ik door naar twee bijdragen in een al wat ouder nummer van ons tijdschrift: [klik hier -->] Pokrof 2006-5 : Leo van Leijsen, ‘Subbârâ. Syrische tijd voor Kerstmis’, pp 17-20 en ‘Op weg naar Kerstmis. Enkele meditatieve teksten’, p 7.

Ook nu heeft Pokrof. Oosterse christenen, kerken en culturen een artikel over het Kerstfeest: Leo van Leijsen, ‘«Een kindje, klein, maar God in eeuwigheid» De kersticoon als rechtgelovig Christus-getuigenis’, in Pokrof 2015-5 (pp 10-12), dat eind november uitkomt. Het zal aan de hand van een Russische volksicoon uit de 16e eeuw een tegelijkerijd informatieve en meditatieve bijdrage bevatten over de oudste theologische wortels van Kerstmis in het Oosten.

Abonneren/Bestellen
Een jaarabonnement van Pokrof voor € 20 (incl. porto) of
losse Pokrof-nummers voor € 5,- p/st (excl. porto)
zijn verkrijgbaar via of tel 073-7370026.

Foto’s:
- Hedendaagse Syrische icoon van de aankondiging aan Zacharias.
- Hedendaagse Syrische icoon van de aankondiging aan Maria.
- Laudate Dominum, 'Loof de Heer': beginregels van een lied uit de vespers van de Eerste Adventszondag in de Ambrosiaanse liturgie.