Perspectief 2021-54

2021-54 Het leven van Sint Antonius 5 Die groei nam na 313 spectaculaire vormen aan. Het christendom kwam, bijna letterlijk, bovengronds. De kerkelijke structuren konden nu onbelemmerd vorm aannemen en zich uitbreiden, terwijl de zo lang verborgen godsdienst ook overal zichtbaar werd: kerken, gebouwen, scholen, processies op straat. Onvermijdelijk groeiden er ook nieuwe, hechte relaties tussen de christelijke religie en de wereldse autoriteiten, lees: het Romeinse staats- bestel. Christendom en Romeinse overheid hadden eeuwen tegenover elkaar gestaan, op de meest tastbare wijze in processen tegen belijdende christenen, die aan hun geloof vast- hielden zelfs als hun dat de doodstraf opleverde. Deze christelijke martelaren (het woord betekent eigenlijk ‘ getuigen ’ ) waren tot 313 dé bewonderde voorbeeldfiguren en helden voor veel gewone gelovigen. En, andersom bekeken, wie als christen een bijzondere weg wilde gaan wist wat hem of haar te doen stond: in een confrontatie met de overheid stand- vastig Christus belijden. Dat martelarenmodel wordt vanaf 313 in één keer onmogelijk. In de christelijke wereld leidt dat tot grote verandering en vernieuwing. Vanaf het begin van de vierde eeuw wor- den reacties op de groei zichtbaar. Zo komt er in het Oosten een beweging op gang van eenlingen die vanuit de steden wegtrekken en de eenzaamheid opzoeken, om daar in een bestaan van eenvoud en onthouding helemaal vrij te zijn voor de dienst aan God. Vooral in de woestijnen van Egypte, Syrië en Palestina verschijnen zulke monachi (van het Griekse monos ‘ alleen ’ ), die aanvankelijk op hun eentje als kluizenaars leven en hun dagen vullen met bidden en werken, waarbij ze zich oefenen in praktijken van onthouding: weinig eten en drinken, weinig slapen, geen seks, geen amusement, weinig contacten. In Egypte zien we daarbij al vrij vroeg een tweede ontwikkeling binnen dit vroege mona- chisme. Kluizenaars trekken wat meer naar elkaar toe en vormen kleine gemeenschappen, waarbij men elkaar over en weer steunt in het nieuwe leefmodel: de eerste vormen van wat later zou uitgroeien tot kloosters. Juist bij deze verandering komt de figuur van de Egyptische Antonius de Grote (251-356) in beeld: hij geldt als de ‘ vader van monniken ’ .