Perspectief 2018-40

2018-40 Teksten oecumenisch symposium ‘De Brexit van Willibrord’ De Engelse wortels van Willibrord in de vroegmiddeleeuwse herinnering 19 Reag eer “In de naam van de Heer kwam Clemens Willibrordus in het jaar 690 vanaf de incarnatie van Christus over de zee naar Frankrijk en in de naam van God is hij, in het jaar 695 vanaf de incarnatie van de heer, hoewel onwaardig, in Rome door de apostolische man, de heer Paus Sergius tot bisschop gewijd. Maar nu leeft hij, in naam van God, in het jaar 728 vanaf de incarnatie van onze heer Jezus Christus, gelukkig in de naam van God.” Willibrord noemt als de twee belangrijkste momenten van zijn leven zijn overtocht naar Frankrijk in 690 en zijn wijding door paus Sergius in Rome in 695. Over de kerk die hij bouwde in Utrecht zwijgt hij, over het klooster dat hij in Echternach had gesticht ook. Ook zegt hij niets over zijn Engelse wortels en zijn verblijf in Ierland. Het boek waar hij zijn kanttekening in plaatste, daarentegen, laat wel heel duidelijk de sporen van zijn tijd in Engeland en Ierland zien. De heiligen die erin stonden waren name- lijk overwegend Engels of Iers. Dat was niet alleen zo omdat het boek in Ierland geschreven was: de kalender was een ‘levend’ document, waaraan steeds nieuwe namen werden toe- gevoegd. Maar ook al verbleef Willibrord vele jaren in de lage landen, de plaatselijke figuren uit Frankrijk die aan zijn kalender werden toegevoegd bleven een kleine minder- heid, terwijl wel nieuwe Angelsaksische namen opgenomen werden. We weten dus dat Willibrords Engelse wortels een stempel hebben gedrukt op zijn werk op het vasteland. Toch werd de Engelse achtergrond van Willibrord in de vroege middel- eeuwen (ca. 800-1000) vaak verzwegen door de schrijvers die het over hem hadden. Daarom is het opvallend, wanneer de herkomst van Willibrord wél genoemd wordt. Drie voorbeelden laten zien, dat dat steevast gebeurde op momenten dat de verhoudingen tussen Engeland en Europa ineens weer actueel geworden waren. 1. Alcuinus De belangrijkste bron voor het leven van Willibrord is het heiligenleven dat geschreven werd door Alcuinus, een landgenoot en ver familielid van Willibrord. Geboren rond 735, was hij in York opgeleid en tot diaken gewijd. In 782 kwam hij bij Karel de Grote in dienst als onderwijzer. Hij zou de rest van zijn leven dicht betrokken blijven bij Karel en het Fran- kische hof. In 796, toen hij ongeveer 60 jaar oud was, werd Alcuinus abt van de abdij van