Overeen 2018-40

2 • april 2018 Vuur… De orthodoxe theoloog Alexander Schmemann (1921-1983) benadrukt het realiteitsaspect van het sacrament: “de ware betekenis van eredienst wordt niet gevonden in het symbo- lische, maar in de werkelijke ver- vulling van de Kerk: het nieuwe leven, geschonken in Christus … de mogelijkheid om in de wereld dat verterende en transfigurerende vuur te introduceren waar de Heer naar smachtte ‘en graag van wilde dat het al brandde’.” (vgl Luk 12,49; citaten van Schmemann uit M. Plekon, The Liturgy of Life: Alexander Schmemann) …en Geest “De sacramenten ontsluiten en openbaren ons niet alleen God, maar ze dienen ook om ons ont- vankelijk te maken voor God. Alle sacramenten raken aan onze per- soonlijke relatie met God en met elkaar. De heilige Geest werkt via de sacramenten; Hij leidt ons naar Christus, die ons verenigt met de Vader. Door deel te nemen aan de sacramenten, groeien we dichter toe naar God en naar het ontvan- gen van de gaven van de heilige Geest” (vader Thomas Fitzgerald, Understanding the Sacraments of the Orthodox Church, 1985) Sacramenten zijn werk van de Geest. Met name bij sacramenten als het reeds genoemde doopsel, bij het vormsel en bij de priester- wijding is dat bijzonder duidelijk, maar ook bij de eucharistie. Efrem de Syriër (4 e eeuw) legt in een hymne duidelijk een verband tussen de Geest en de sacramenten doop en eucharistie: In Uw brood verbergt zich niet te eten Geest, in Uw wijn woont niet te drinken vuur. Geest in uw brood, vuur in uw wijn, verheven wonder dat onze lippen ontvingen. […] Kijk, vuur en Geest in de schoot van die U baarde (= Maria). Kijk, vuur en Geest in de stroom waarin Gij gedoopt werd. Vuur en Geest in ons doopsel. In het brood en de kelk vuur en heilige Geest. (Tiende Hymne op het Geloof, strofen 8 en 17) Goddelijke Liturgie Meer dan de naam eucharistie wordt er in het Oosten de term ‘Goddelijke Liturgie’ voor gebruikt. Ook spreekt men in bepaalde tradities over ‘(heilig) Offer’. Dat elk sacrament en de eucharistie a fortiori als werk van de Geest worden gezien, ontdekken we aan de gebaren en gebeden die met name in de Goddelijke Liturgie worden gebezigd. In de Byzantijnse liturgie wordt er kokend water bij de wijn in de kelk gegoten, onder de woorden ‘Gloed van geloof, vol van heilige Geest .’ Meest pregnant is de aanroeping van de H. Geest over Brood en Wijn, de epiclese , opdat ze geheiligd mogen worden tot Lichaam en Bloed van Christus. In de Syrische kerken maakt de priester daarbij ook handbewegin- gen boven Brood en Wijn, ten teken dat de Geest a.h.w. broedend als een duif boven de Gaven zweeft. Meteen na de communie volgt in de Byzantijnse liturgie een hymne, waar- in het communiceren als ontvangst van de Geest wordt bezongen: ‘Wij hebben het ware Licht gezien, de hemelse Geest ontvangen, het ware geloof gevonden. Wij aanbidden de heilige Drie-ene God. Hij heeft ons gered.’ (Byzantijns Liturgikon, Tilburg/ Zagreb 1991) Tot heil van onze wereld De liturgie en daarmee de in haar cen- trale sacramenten, vooral de eucharis- tie, wordt door Schmemann gepresen- teerd als Gods tegenwoordigheid te midden van Zijn volk, dat op tocht is naar het Koninkrijk der Hemelen. In de eucharistie wordt de Kerk verza- meld door de heilige Geest om op te trekken naar dit Rijk. Het gaat om onze wereld: de goede schepping die tevens een gevallen schepping is, maar is verlost en zo wordt omge- vormd. “Het is nieuw leven en verlost het héle leven, het totale wezen van de mens.” Het gaat om de wereld hier en nu én over de horizon ervan heen, op onze weg naar het Koninkrijk der Hemelen. “Sacrament is beweging, transitie, doorgang, Pascha: Christus weet de weg en leidt ons, door voor ons uit te gaan… we zouden ons op een liefhebbende manier moeten concentreren op deze wereld, want zij is vol van God, omdat wij Hem via de weg van de Eucharistie overal vin- den…” £ s Het laatste avondmaal. Griekse icoon, 1535-1545, Klooster Iveron, Athos, Griekenland