De relatie tussen Rome en Reformatie is het thema van de Reformatieherdenking in Brabant. In september 2017 worden er in het kader van de estafette van de Protestantse Kerk in Nederland op verschillende plaatsen in Brabant activiteiten georganiseerd. Op 1 september wordt de estafettekaars vanuit Zeeland overgebracht naar Bergen op Zoom. Gedurende de maand wordt een gevarieerd programma aangeboden met activiteiten in Bergen op Zoom, Oosterhout, 's-Hertogenbosch en Gennep. Op 24 september is de afsluiting en wordt het stokje overgegeven aan Utrecht.

Kerk en politiek in Europa waren een mannenwereld toen de Reformatie symbolisch begon op 31 oktober 1517 met het bevestigen van de 95 stellingen aan de deur van de slotkerk in Wittenberg, waar de universiteit was gevestigd. Op het eerste gezicht waren de reformatoren theologisch onderlegde mannen. Maar een dragend idee onder de Reformatie was het priesterschap van alle gelovigen. Bij Maarten Luther zie ik een inspiratie door drie vrouwen: zijn moeder, zijn devotie voor de H. Maria en zijn toewijding aan zijn echtgenote.

Zoals ieder jaar heeft het bisdom van ‘s Hertogenbosch in de eerste week van Pasen een uitwisseling met het Evangelische-lutherse bisdom van Kurhessen-Waldeck en de classis van de PKN Brabant-Limburg. Deze uitwisseling dateert van 1967 en is begonnen met mgr. Bluyssen en ds. Nico den Akker. Dit jaar zijn we uiteraard om een bijzondere reden bij elkaar. In dit jubileum jaar van 500 jaar Reformatie zijn we in het spoor van Luther en de Reformatie gegaan.

Halverwege de negentiger jaren zag men in oktober chocoladen heksjes in de winkels liggen. Ook werden er attributen aangeboden om een griezelfeest te vieren. Halloween deed zijn intrede. Hoeveel mensen zouden de link nog leggen met Allerheiligen-avond? Hoeveel mensen realiseren zich dat het dan Reformatiedag is omdat Maarten Luther een plakkaat met stellingen tegen de aflaat zou hebben gespijkerd, aan de deur van de slotkerk te Wittenberg?

We zongen in de jaren 60 het beroemde Lutherlied “Een Vaste Burcht” als een strijdlied, begeleid door donderend orgelspel. Het waren volle kerken waarin ik opgroeide en er was geen twijfel over de juistheid van de Reformatie noch over het heldendom der reformatoren. God was gewoon een aantal keren opnieuw begonnen met zijn volk, zoals de profeten al hadden uitgelegd. Eén van die keren was de Reformatie! Luther had het niet alleen goed begrepen maar was tegelijkertijd ook instrument van Gods wil en leiding.

Na 500 jaar protestantisme blikken we terug en kijken we vooruit. Het ideaal van die ooit zo bruisende beweging van de Reformatie was ongetwijfeld kerkvernieuwing. Tot de kroonjuwelen van de Reformatie reken ik het priesterschap van alle gelovigen, de vrijheid van een christen, die nooit iemands slaaf is, maar wel van harte en te allen tijde dienstbaar aan iedereen, de focus op de Heilige Schrift als Gods Woord en de nadruk op Gods vrije genade. Maar de Reformatie bracht ook de nodige bijverschijnselen met zich mee, die me met schaamte vervullen: onbegrip, verkettering en eeuwenlange strijd.

Met een zinderende bijeenkomst in een stormvaste tent in Mariënkroon in het Brabantse Nieuwkuijk werd op een winderige en regenachtige zaterdag, gesproken, gezongen en gebeden voor de voortgang van de oecumene in ons land. 'De vreugde was zichtbaar en voelbaar', luidde een commentaar op facebook. Uitgangspunt was de herdenking van 500 jaar Reformatie, door de Focolarebeweging en de Katholieke Vereniging voor Oecumene opgepakt als een kans om na te denken over impulsen voor de voortgang van de oecumene op weg naar eenheid. De uitnodiging van het Rome-Reformatie Beraad aan christenen in Nederland om de Reformatie oecumenisch te gedenken, die op deze dag werd vrijgegeven, sloot naadloos aan bij het doel en de opzet van deze bijzondere bijeenkomst.

Twee totaal verschillende eigenschappen, boosheid en vroomheid, verenigd in een persoon: Maarten Luther. Zijn woede brengt hem tot radicale posities in bepaalde geloofskwesties, die we nu anders zien. Zijn vroomheid is na 500 jaar nog altijd een inspiratie voor ons. 

Op 31 oktober 2016 was paus Franciscus in Lund in Zweden. Samen met de Lutherse aartsbisschop Munib Younan, voorzitter van de Lutherse Wereldfederatie, ging hij daar voor in een gezamenlijke gebedsdienst bij gelegenheid van de opening van de viering van 500 jaar Reformatie. Algemeen wordt de actie van Martin Luther, aan de vooravond van Allerheiligen 1517, toen hij zijn 95 stellingen op de deur van de kapel in Wittenberg bevestigde, gezien als het begin van de Reformatie. Om dat feit en de gevolgen te gedenken is een heel jaar uitgetrokken op weg naar 31 oktober 2017.

Tempora mutantur et nos in illis

Die Latijnse spreuk komt bij mij boven, als ik nadenk over de herdenking van de Reformatie, nu 500 jaar geleden: 'De tijden veranderen, en wij met hen'. Of een meer eigentijdse variant: 'The times, they are a-changing' (Nobelprijswinnaar Bob Dylan). Waar ging het over, vijfhonderd jaar geleden?